Sàng lọc là thử nghiệm được thực hiện để phát hiện ung thư trước khi chúng xuất hiện triệu chứng. Tuy nhiên lợi ích của việc sàng lọc ung thư tuyến tiền liệt vẫn chưa được xác định có nhiều hơn rủi ro mà chúng đem lại hay không. Nhưng sau khi thảo luận về những ưu và nhược điểm của sàng lọc với bác sĩ, một số nam giới có thể chọn được xét nghiệm sàng lọc một cách hợp lý.
Các xét nghiệm sàng lọc được thảo luận ở đây được sử dụng để tìm kiếm các dấu hiệu có thể xảy ra của ung thư tuyến tiền liệt. Tuy nhiên điều này cũng không thể chắc chắn được liệu bạn có bị ung thư hay không. Nhưng nếu kết quả của một trong những xét nghiệm này là bất thường, có lẽ bệnh nhân sẽ cần sinh thiết tuyến tiền liệt (được thảo luận dưới đây) để biết chắc chắn liệu họ có bị ung thư hay không.
Xét nghiệm máu kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt (PSA)
Kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt (PSA) là một loại protein được tạo ra bởi các tế bào trong tuyến tiền liệt (cả tế bào bình thường và tế bào ung thư). Kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt (PSA)chủ yếu được tìm thấy trong tinh dịch, nhưng một lượng nhỏ cũng được tìm thấy trong máu.
Mức PSA trong máu được đo bằng đơn vị gọi là nanogram trên mililit (ng / mL). Khả năng bị ung thư tuyến tiền liệt tăng lên khi mức PSA tăng lên, tuy nhiên không có điểm giới hạn nào có thể biết được chắc chắn một người đàn ông có hoặc không có bị ung thư tuyến tiền liệt. Nhiều bác sĩ sử dụng điểm giới hạn PSA là 4 ng / mL hoặc cao hơn khi quyết định liệu họ có thể cần xét nghiệm thêm hay không, trong khi những bác sĩ khác có thể khuyên nên bắt đầu ở mức thấp hơn, chẳng hạn như 2,5 hoặc 3.
- Hầu hết những người đàn ông có mức PSA dưới 4 ng / mL máu thường không bị ung thư tuyến tiền liệt. Khi ung thư tuyến tiền liệt phát triển, mức PSA thường vượt quá 4. Tuy nhiên, mức dưới 4 cũng chưa chắc đã đảm bảo rằng một người đàn ông không bị ung thư.
- Khoảng 15% nam giới có PSA dưới 4 sẽ bị ung thư tuyến tiền liệt nếu họ vừa hoàn thành xong sinh thiết.
- Những người đàn ông có mức PSA trong khoảng từ 4 đến 10 (thường được gọi là phạm vi giới hạn) có khoảng 1 trong 4 khả năng bị ung thư tuyến tiền liệt.
- Nếu PSA trên 10, khả năng bị ung thư tuyến tiền liệt là hơn 50%.
Nếu mức PSA cao hơn, bệnh nhân có thể cần xét nghiệm thêm để tìm ung thư tuyến tiền liệt (xem “Nếu kết quả xét nghiệm sàng lọc bất thường”, bên dưới).
Các yếu tố có thể ảnh hưởng đến mức PSA
Một lý do khiến bạn khó sử dụng điểm giới hạn với xét nghiệm PSA khi tìm kiếm ung thư tuyến tiền liệt là một số yếu tố khác ngoài ung thư cũng có thể ảnh hưởng đến mức PSA.
Các yếu tố có thể làm tăng mức PSA bao gồm:
- Phì đại tuyến tiền liệt: Các tình trạng như tăng sản tuyến tiền liệt lành tính (BPH), phì đại tuyến tiền liệt không gây ung thư nhưng ảnh hưởng đến nhiều nam giới khi họ già đi, có thể làm tăng mức PSA.
- Tuổi cao: Mức PSA thường tăng chậm khi bạn già đi, ngay cả khi bạn không có bất thường trong tuyến tiền liệt.
- Viêm tuyến tiền liệt: Đây là một bệnh nhiễm trùng hoặc viêm tuyến tiền liệt, có thể làm tăng mức PSA.
- Xuất tinh: Điều này có thể làm cho PSA tăng lên trong một thời gian ngắn. Đây là lý do tại sao một số bác sĩ đề nghị nam giới kiêng xuất tinh trong một hoặc hai ngày trước khi thử nghiệm.
- Chạy xe đạp: Một số nghiên cứu cho rằng đạp xe có thể làm tăng mức PSA trong một thời gian ngắn (có thể do ghế gây áp lực lên tuyến tiền liệt), mặc dù không phải tất cả các nghiên cứu đều tìm thấy điều này.
- Một số thủ thuật tiết niệu: Một số thủ thuật được thực hiện tại phòng mạch của bác sĩ ảnh hưởng đến tuyến tiền liệt, chẳng hạn như sinh thiết tuyến tiền liệt hoặc nội soi bàng quang, có thể tăng mức PSA trong một thời gian ngắn. Một số nghiên cứu cho thấy kiểm tra trực tràng kỹ thuật số (DRE) có thể làm tăng mức PSA một chút, mặc dù cũng có những nghiên cứu khác không tìm thấy điều này. Tuy nhiên, nếu cả xét nghiệm PSA và
DRE đều được thực hiện trong khi đi khám bác sĩ, một số bác sĩ khuyên bạn nên lấy máu cho PSA trước khi thực hiện DRE.
- Một số loại thuốc: Dùng nội tiết tố nam như Testosterone (hoặc các loại thuốc khác làm tăng nồng độ testosterone) có thể gây tăng PSA.
Một số điều có thể làm giảm mức PSA (ngay cả khi một người đàn ông bị ung thư tuyến tiền liệt):
- Thuốc ức chế men khử 5-alpha: Một số loại thuốc được sử dụng để điều trị tăng sản tuyến tiền liệt lành tính (BPH) hoặc các triệu chứng tiết niệu, như Finasteride (Proscar hoặc Propecia) hoặc Dutasteride (Avodart), có thể làm giảm mức PSA. Những loại thuốc này cũng có thể ảnh hưởng đến nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt. Vì thế hãy thông báo cho bác sĩ của bạn biết nếu bạn đang dùng một trong những loại thuốc này. Bởi vì thuốc có thể hạ thấp mức PSA, và bác sĩ có thể cần phải điều chỉnh cho điều này.
- Hỗn hợp thảo dược: Một số hỗn hợp được bán dưới dạng thực phẩm chức năng có thể che giấu mức PSA cao. Đây là lý do tại sao điều quan trọng là bạn phải cho bác sĩ biết nếu bạn đang sử dụng bất kỳ loại thực phẩm chức năng nào, ngay cả những loại không liên quan đến sức khỏe tuyến tiền liệt. Saw palmetto (một loại thảo dược được một số người đàn ông sử dụng để điều trị BPH) dường như không ảnh hưởng đến PSA.
- Một số loại thuốc khác: Một số nghiên cứu cho thấy rằng việc sử dụng lâu dài một số loại thuốc, chẳng hạn như Aspirin, Statin (thuốc giảm cholesterol) và thuốc lợi tiểu Thiazide (như Hydrochlorothiazide) có thể làm giảm mức PSA. Tuy nhiên điều này cần nhiều nghiên cứu hơn để xác nhận những phát hiện này. Nếu bạn dùng bất kỳ loại thuốc nào thường xuyên, hãy nói chuyện với bác sĩ trước khi bạn ngừng dùng thuốc vì bất kỳ lý do nào.
Đối với những người đàn ông có thể sàng lọc ung ung thư tuyến tiền liệt, thì chúng chưa chắc đã chính xác nếu việc giảm PSA là hữu ích. Trong một số trường hợp, yếu tố làm giảm PSA cũng có thể làm giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt. Nhưng trong các trường hợp khác, chúng có thể làm giảm mức PSA mà không ảnh hưởng đến nguy cơ ung thư. Điều này thực sự có thể gây hại, nếu chúng hạ thấp PSA từ mức bất thường xuống mức bình thường, vì điều này có thể dẫn đến việc ung thư không bị phát hiện. Đây là lý do tại sao điều quan trọng là nói chuyện với bác sĩ về bất cứ điều gì có thể ảnh hưởng đến mức PSA của bạn.
Các loại xét nghiệm PSA đặc biệt
Nếu bạn quyết định làm xét nghiệm sàng lọc PSA và kết quả cho thấy bất thường, một số bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng các loại xét nghiệm PSA khác nhau để giúp quyết định xem bạn có cần sinh thiết tuyến tiền liệt thêm hay không, mặc dù không phải tất cả các bác sĩ đều đồng ý về cách sử dụng các xét nghiệm này. Nhưng nếu kết quả xét nghiệm PSA của bạn là bất thường, hãy yêu cầu bác sĩ thảo luận về nguy cơ ung thư và bạn cần thực hiện thêm những xét nghiệm gì.
- PSA tự do: PSA xảy ra ở 2 dạng chính trong máu. Một dạng được gắn vào protein máu, trong khi dạng còn lại lưu hành tự do (không gắn kết). PSA tự do (% fPSA) là tỷ lệ bao nhiêu PSA tự do so với tổng mức PSA. Ở những trường hợp bị ung thư tuyến tiền liệt thì tỷ lệ PSA tự do thấp hơn so với những người đàn ông không mắc bệnh.
Nếu kết quả xét nghiệm PSA của bạn nằm trong phạm vi giới hạn (từ 4 đến 10), PSA tự do có thể được sử dụng để giúp quyết định xem bạn có nên sinh thiết tuyến tiền liệt hay không. Chỉ số PSA tự do thấp hơn thì cơ hội bạn bị ung thư tuyến tiền liệt cao hơn và có lẽ bạn nên làm sinh thiết.
Nhiều bác sĩ khuyên nên sinh thiết tuyến tiền liệt cho nam giới có PSA tự do là 10% hoặc ít hơn, và nếu nó nằm trong khoảng từ 10% đến 25%, thì bác sĩ khuyên nam giới nên xem xét thực hiện thêm sinh thiết. Việc sử dụng giới hạn này giúp phát hiện hầu hết các bệnh ung thư và giúp một số trường hợp tránh sinh thiết không cần thiết. Xét nghiệm này được sử dụng rộng rãi, nhưng không phải tất cả các bác sĩ đều đồng ý rằng 25% là điểm giới hạn tốt nhất để quyết định sinh thiết và mức này có thể thay đổi tùy thuộc vào mức độ PSA tổng thể.
- PSA toàn phần: Thử nghiệm này trực tiếp đo lượng PSA được gắn vào các protein khác (phần PSA không phải là tự do). Thử nghiệm này có thể được thực hiện thay vì kiểm tra PSA tổng và PSA tự do, và nó có thể cung cấp cùng một lượng thông tin, nhưng xét nghiệm này không được sử dụng rộng rãi.
Các xét nghiệm kết hợp các loại PSA khác nhau: Một số xét nghiệm mới hơn kết hợp kết quả của các loại PSA khác nhau để có được điểm tổng thể phản ánh khả năng một người đàn ông bị ung thư tuyến tiền liệt (đặc biệt là ung thư có thể cần điều trị). Các xét nghiệm này bao gồm:
- Xét nghiệm PHI (Prostate Health Index), trong đó kết hợp các kết quả của tổng PSA, PSA tự do, và proPSA.
- Các thử nghiệm 4Kscore, trong đó kết hợp các kết quả của tổng PSA, PSA tự do, PSA nguyên vẹn, và kallikrein nhân 2 (hK2), cùng với một số yếu tố khác.
Những xét nghiệm này có thể hữu ích ở những người đàn ông có PSA tăng nhẹ, để giúp xác định xem họ có nên thực hiện thêm sinh thiết tuyến tiền liệt hay không. Những xét nghiệm này cũng có thể được sử dụng để giúp xác định có nên thực hiện thêm một sinh thiết khác đối với những người đã từng sinh thiết tuyến tiền liệt nhưng không tìm thấy ung thư.
- Đo tốc độ tăng của PSA (PSA velocity): Đây không phải là một thử nghiệm riêng biệt. Đây là thước đo tốc độ tăng của PSA theo thời gian. Thông thường, mức PSA tăng chậm theo tuổi tác. Tuy nhiên một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng các mức này tăng nhanh hơn nếu một người đàn ông bị ung thư, nhưng các nghiên cứu đã lại không cho rằng đo tốc độ tăng của PSA hữu ích hơn mức PSA trong việc phát hiện ung thư tuyến tiền liệt. Vì lý do này, các hướng dẫn của ACS không khuyến nghị sử dụng đo tốc độ tăng của PSA như một phần sàng lọc ung thư tuyến tiền liệt.
- Đo mật độ PSA: Thông thường nam giới bị phì đại tuyến tiền liệt thường có mức PSA cao. Đo mật độ PSA (PSAD) đôi khi được sử dụng cho những nam giới bị phì đại tuyến tiền liệt nhằm cố gắng điều chỉnh cho điều này. Bác sĩ đo thể tích (kích thước) của tuyến tiền liệt bằng siêu âm qua trực tràng (được thảo luận trong các xét nghiệm để chẩn đoán và giai đoạn ung thư tuyến tiền liệt) và chia số PSA cho thể tích tuyến tiền liệt. Nếu mật độ PSA cao hơn cho thấy khả năng mắc ung thư sẽ cao hơn. Mật độ PSA chưa được chứng minh là hữu ích như xét nghiệm PSA tự do.
- Phạm vi PSA cụ thể theo độ tuổi: Ở người lớn tuổi mức PSA thường cao hơn so với người trẻ tuổi, ngay cả khi không có ung thư. Một kết quả PSA trong phạm vi giới hạn có thể đáng lo ngại ở một người đàn ông 50 tuổi nhưng ít gây ảnh hưởng ở một người đàn ông 80 tuổi. Vì lý do này, một số bác sĩ đã đề nghị so sánh kết quả PSA từ những người đàn ông khác cùng tuổi.
Nhưng tính hữu ích của các phạm vi PSA cụ thể theo độ tuổi không được chứng minh rõ ràng, vì vậy hầu hết các bác sĩ và tổ chức chuyên nghiệp (cũng như các nhà sản xuất các xét nghiệm PSA) không khuyến nghị sử dụng chúng vào thời điểm này.
Khám trực tràng kỹ thuật số (DRE)
Đối với khám trực tràng kỹ thuật số (DRE), bác sĩ sẽ đưa ngón tay đeo găng, bôi trơn vào trực tràng để cảm nhận bất kỳ vết sưng hoặc vùng cứng nào trên tuyến tiền liệt có thể là ung thư. Ung thư tuyến tiền liệt thường bắt đầu xuất hiện ở phần sau của tuyến, và đôi khi có thể được tìm thấy khi khám trực tràng. Kiểm tra này có thể không thoải mái (đặc biệt đối với những người đàn ông mắc bệnh trĩ), nhưng thường không đau và chỉ mất một thời gian ngắn.
