Xạ trị khối u tuyến yên

Xạ trị là phương pháp sử dụng bức xạ năng lượng cao hoặc sóng hạt để tiêu diệt tế bào ung thư, thường được chỉ định bởi bác sĩ xạ trị ung thư. Bức xạ hướng vào khối u từ một nguồn bên ngoài cơ thể.

Xạ trị có thể được khuyến nghị nếu bệnh nhân không thể phẫu thuật hoặc khối u vẫn còn hoặc tái phát sau phẫu thuật hoặc nếu khối u gây ra các triệu chứng không thể kiểm soát bằng thuốc.

Về cơ chế, xạ trị tương tự chụp X-quang, nhưng sử dụng với liều bức xạ mạnh hơn. Trước khi bắt đầu điều trị, kỹ thuật viên sẽ thực hiện các xét nghiệm hình ảnh như chụp MRI để xác định chính xác vị trí, kích thước và hình dạng của khối u. Điều này được sử dụng nhằm xác định góc bắn để điều chỉnh chùm bức xạ cũng như liều lượng thích hợp.

Bức xạ tiêu chuẩn thường được thực hiện 5 lần một tuần và kéo dài trong vòng 4 đến 6 tuần. Tại mỗi buổi điều trị, bạn sẽ nằm trên một chiếc bàn đặc biệt và máy chiếu bức xạ được đặt ở các góc chính xác khác nhau. Bản thân xạ trị không gây đau đớn. Mỗi lần điều trị chỉ kéo dài vài phút, mặc dù thời gian thiết lập thường mất nhiều thời gian hơn.

Xạ trị có thể đem lại hiệu quả điều trị cao, nhưng mắc một số nhược điểm như:

• Hiệu quả chậm, vì vậy có thể mất vài tháng hoặc thậm chí vài năm trước khi sự phát triển của khối u hoặc sự sản xuất hormone dư thừa được kiểm soát hoàn toàn.
• Gây tổn thương mô tuyến yên bình thường còn lại. Trong nhiều trường hợp, chức năng bình thường của tuyến yên sẽ bị mất dần theo thời gian, do đó cần phải điều trị bằng nội tiết tố.
• Gây tổn thương một số mô não bình thường, đặc biệt là gần tuyến yên, ảnh hưởng đến chức năng tâm thần nhiều năm sau đó.
• Gây tổn thương dây thần kinh thị giác, gây ra những thay đổi về thị lực.
• Bức xạ có thể làm tăng nguy cơ phát triển u não sau này, ở người lớn thường thấp hơn.

Một số phương pháp xạ trị mới

Các kỹ thuật mới hơn giúp giảm thiểu rủi ro của xạ trị nhờ khả năng tập trung bức xạ chính xác hơn vào tuyến yên. Tuy nhiên, một số kỹ thuật có thể không thực hiện được đối với những khối u nằm gần các dây thần kinh thị giác.

Xạ trị điều biến cường độ (IMRT)

IMRT là một hình thức xạ trị 3-D tiên tiến, sử dụng máy chiếu bức xạ điều khiển bằng máy tính di chuyển xung quanh bệnh nhân. IMRT cho phép bác sĩ định hình các chùm bức xạ và hướng chúng vào khối u từ nhiều góc độ. Cường độ (độ mạnh) của chùm tia cũng có thể được điều chỉnh để hạn chế liều lượng đến các mô bình thường lân cận. Điều này đồng nghĩa với việc ít tác dụng phụ hơn. Nhiều bệnh viện lớn và trung tâm ung thư hiện sử dụng IMRT.

Xạ phẫu lập thể / xạ trị lập thể

Loại điều trị này cung cấp một liều bức xạ lớn, chính xác đến khu vực khối u trong một lần điều trị. Mặc dù tên gọi là xạ phẫu nhưng không có phẫu thuật liên quan. Trong một số trường hợp, việc điều trị có thể được thực hiện trong một vài buổi (được gọi là xạ trị lập thể). Xạ phẫu nhắm mục tiêu vào khối u chính xác hơn so với bức xạ tiêu chuẩn, ít gây hại cho tuyến yên bình thường và hạn chế sự tiếp xúc của bức xạ với phần còn lại của não.

Đối với phương pháp điều trị này, một khung kim loại nhẹ thường được gắn vào đầu bằng các chốt hoặc vít nhỏ để giúp giữ cố định đầu và hướng các chùm bức xạ một cách chính xác. (Các vùng trên da đầu nơi gắn gọng được làm tê trước.) Đôi khi, mặt nạ lưới được sử dụng để giữ cố định đầu thay vì khung kim loại. Sau khi biết chính xác vị trí của khối u từ chụp CT hoặc MRI, bức xạ sẽ được tập trung vào khối u từ nhiều góc độ khác nhau. Có thể được thực hiện theo 2 cách:

• Các chùm bức xạ mỏng từ máy chiếu được tập trung vào khối u từ hàng trăm góc độ khác nhau trong một khoảng thời gian ngắn. Mỗi chùm tia có thể yếu nhưng hội tụ tại khu vực khối u có thể giúp tăng liều lượng bức xạ cao hơn. Ví dụ: máy chiếu Gamma Knife.
• Máy gia tốc tuyến tính có thể di chuyển (máy tạo ra bức xạ) được điều khiển bởi máy tính. Thay vì phát nhiều chùm tia cùng một lúc, chiếc máy này di chuyển xung quanh đầu bệnh nhân để phân phối bức xạ đến khối u từ các góc độ khác nhau. Ví dụ một số loại máy như X-Knife, CyberKnife và Clinac.

Phẫu thuật phóng xạ lập thể thường cung cấp toàn bộ liều bức xạ trong một lần điều trị, mặc dù có thể lặp lại nếu cần. Đôi khi các bác sĩ cho bức xạ trong một số lần điều trị để cung cấp cùng một liều lượng hoặc cao hơn một chút. Đây được gọi là phẫu thuật phóng xạ phân đoạn hoặc xạ trị lập thể.

Lợi ích của bức xạ lập thể thường nhận thấy sớm hơn một chút so với các hình thức xạ trị khác, nhưng vẫn có thể mất nhiều tháng để có hiệu quả hoàn toàn.

Thật không may, liệu pháp này không thể được sử dụng cho các khối u nằm gần các dây thần kinh thị giác hoặc khối u có hình dạng bất thường.

Xạ trị chùm tia proton

Hình thức điều trị này sử dụng chùm proton thay vì tia X để tiêu diệt tế bào ung thư. Proton là phần dương của nguyên tử.

Tia X giải phóng năng lượng của chúng cả trước và sau khi chúng bắn trúng mục tiêu, gây tổn thương các mô lành lân cận và các mô chúng đi qua để tiếp cận khối u. Mặt khác, proton gây ra ít thiệt hại cho các mô mà chúng đi qua và chỉ giải phóng năng lượng của chúng sau khi đi được một quãng đường nhất định. Các bác sĩ có thể sử dụng đặc tính này để cung cấp nhiều bức xạ hơn đến khối u với ít tổn thương hơn đối với các mô bình thường. Giống như bức xạ lập thể, nó có ưu điểm là tập trung bức xạ chính xác hơn vào khối u tuyến yên.

Nhưng liệu pháp bức xạ chùm proton đòi hỏi thiết bị chuyên dụng cao và không được phổ biến rộng rãi - chỉ có một số trung tâm chùm proton ở Hoa Kỳ vào thời điểm này. Đây không phải là phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho các khối u tuyến yên. Vẫn cần các nghiên cứu để xem liệu nó có an toàn hơn hay hiệu quả hơn so với phương pháp xạ phẫu lập thể hoặc xạ trị lập thể hay không.

Thông tin thêm về xạ trị

Để tìm hiểu thêm về cách bức xạ được sử dụng để điều trị khối u, hãy xem Liệu pháp bức xạ.