Tìm hiểu các vấn đề về giấc ngủ và những điều cơ bản

Trong giấc ngủ bình thường, bạn có chu kỳ thông qua giấc ngủ REM (giấc ngủ mắt chuyển động nhanh - Rapid Eye Movement) và bốn giai đoạn của non-REM (giấc ngủ mắt không chuyển động nhanh - Non-Rapid Eye Movement, tên viết tắt là NREM) ngủ nhiều lần một đêm. Trong đó giai đoạn 1 của giấc ngủ NREM là nhẹ nhất, và giai đoạn 4 là sâu nhất. 

Tuy nhiên khi bạn liên tục bị gián đoạn và không thể thông qua các kiểu và giai đoạn ngủ bình thường này, bạn có thể cảm thấy mệt mỏi và khó tập trung cũng như chú ý trong khi bạn thức dậy. Bên cạnh đó buồn ngủ khiến bạn có nguy cơ cao bị tai nạn xe hơi và các tai nạn khác.

Rối loạn giấc ngủ (Sleep Disorders) là gì?

Rối loạn nhịp sinh học (Circadian Rhythm Disorders)

Thông thường, mọi người ngủ vào ban đêm không chỉ nhờ vào các quy ước của ngày làm việc 9 đến 5, mà còn bởi sự tương tác chặt chẽ giữa giấc ngủ tự nhiên và nhịp điệu tỉnh táo của chúng ta, được điều khiển bởi một "đồng hồ" bên trong.

Đồng hồ này là một phần nhỏ của bộ não được gọi là hạt nhân siêu âm của vùng dưới đồi. Nó nằm ngay phía trên dây thần kinh không gần mắt chúng ta. Khi đó ánh sáng và hoạt động "thiết lập lại" đồng hồ và có thể di chuyển tiến hoặc lùi. Do đó những bất thường liên quan đến đồng hồ này được gọi là rối loạn nhịp sinh học ("Circa" có nghĩa là "khoảng", và "dies" có nghĩa là "ngày").

Hiện tại, Rối loạn nhịp sinh học bao gồm mệt mỏi sau chuyến bay xa (jet lag), điều chỉnh giấc ngủ do làm việc theo ca (adjustments to shift work), Rối loạn giấc ngủ bị trì hoãn (Delayed Sleep Phase Disorder, tên viết tắt là DSPD - đây là tình trạng bạn ngủ và thức dậy quá muộn) và  Hội chứng giấc ngủ đến sớm (Advanced sleep phase syndrome, tên viết tắt là ASPD - đây là tình trạng mà bạn ngủ thiếp đi và thức dậy quá sớm).

Mất ngủ (Insomnia)

Thông thường những người bị mất ngủ, họ luôn cảm thấy như không ngủ đủ giấc vào ban đêm. Điều này khiến họ có thể khó ngủ hoặc thức dậy thường xuyên trong đêm hay vào sáng sớm. Hiện nay mất ngủ là một vấn đề gây ảnh hưởng đến các hoạt động ban ngày của bạn. Ngoài ra mất ngủ có thể gây ra nhiều nguyên nhân bao gồm căng thẳng, lo lắng, trầm cảm, thói quen ngủ kém, rối loạn nhịp sinh học (như mệt mỏi sau chuyến bay xa - jet lag) và dùng một số loại thuốc.

Ngáy (Snoring)

Cho đến nay ngáy là một tình trạng phổ biến và xảy ra ở nhiều đối tượng. Trong đó tiếng ồn được tạo ra khi không khí bạn hít vào liên tục trên các mô thư giãn của cổ họng. Không những thế ngáy có thể là một vấn đề đơn giản chỉ vì tiếng ồn mà nó gây ra. Nhưng đôi khi tình trạng này cũng có thể là dấu hiệu của một vấn đề giấc ngủ nghiêm trọng hơn được gọi là ngưng thở khi ngủ.

Chứng ngưng thở khi ngủ (Sleep Apnea)

Ngưng thở khi ngủ xảy ra khi đường hô hấp trên bị tắc nghẽn hoàn toàn hoặc một phần, điều này làm gián đoạn nhịp thở thường xuyên trong thời gian ngắn và sau đó đánh thức bạn dậy. Ngoài ra nó có thể khiến cho tình trạng buồn ngủ vào ban ngày trở nên nghiêm trọng. Và nếu không được điều trị, tình trạng này có thể liên quan đến huyết áp cao, nguy cơ đột quỵ cũng như đau tim.

Mang thai và giấc ngủ (Pregnancy and Sleep)

Phụ nữ thường trải qua những đêm mất ngủ và mệt mỏi vào ban ngày trong tam cá nguyệt thứ nhất (ba tháng đầu thai kỳ) và thứ ba của thai kỳ (được tính từ tuần thứ 28 đến 42 thai kỳ). Trong ba tháng đầu tiên, việc di chuyển thường xuyên vào nhà tắm và ốm nghén có thể làm cho giấc ngủ bị gián đoạn. Sau đó, những giấc mơ sống động và sự khó chịu về thể chất có thể ngăn cản giấc ngủ sâu của phụ nữ mang thai. Sau khi sinh, việc chăm sóc em bé mới sinh hoặc trầm cảm sau sinh có thể làm gián đoạn giấc ngủ của người mẹ.

Chứng ngủ rũ (Narcolepsy)

Chứng ngủ rũ là một rối loạn não gây buồn ngủ quá mức vào ban ngày. Đôi khi tình trạng này cũng có thể là di truyền, nhưng hầu hết bệnh nhân không có tiền sử gia đình về vấn đề này. Mặc dù "cơn buồn ngủ" đột ngột mạnh mẽ và không kiểm soát được xem là đặc điểm nổi bật nhất của chứng ngủ rũ, nhưng thực tế, nhiều bệnh nhân không có dấu hiệu này. Thay vào đó, họ trải qua cơn buồn ngủ liên tục trong ngày.

Hội chứng chân không yên (Restless Legs Syndrome - RLS)

Ở những người mắc hội chứng chân không yên, họ sẽ xảy ra khó chịu ở chân - đỉnh bàn chân vào buổi tối và đêm. Không những thế tình trạng này còn khiến họ cảm thấy thôi thúc phải di chuyển chân và bàn chân để được giảm đau tạm thời, thường là những cử động chân quá mức, nhịp nhàng hoặc theo chu kỳ trong khi ngủ. Tuy nhiên điều này có thể trì hoãn khởi phát giấc ngủ và gây ra sự thức tỉnh ngắn ngủi trong khi ngủ. Hiện nay, Hội chứng chân không yên là một vấn đề phổ biến ở người trung niên và người cao tuổi.

Ác mộng (Nightmares)

Ác mộng là những giấc mơ đáng sợ nảy sinh trong giấc ngủ REM (Rapid Eye Movement - giấc ngủ mắt chuyển động nhanh). Chúng có thể được gây ra bởi căng thẳng, lo lắng và một số loại thuốc. Thông thường, không có nguyên nhân rõ ràng cho tình trạng này.

Hội chứng giấc ngủ kinh hoàng (Night Terrors) và mộng du (Sleepwalking)

Cho đến nay cả hội chứng giấc ngủ kinh hoàng và mộng du đều phát sinh trong giấc ngủ NREM (giấc ngủ mắt không chuyển động nhanh - Non-Rapid Eye Movement, tên viết tắt là NREM) và xảy ra thường xuyên nhất ở trẻ em trong độ tuổi từ 3 đến 5 tuổi. Đây là một nỗi kinh hoàng về đêm có thể đột ngột xảy ra mạnh mẽ: khi đó con bạn có thể thức dậy la hét, nhưng không thể giải thích nỗi sợ hãi. Đôi khi những đứa trẻ có nỗi sợ hãi vào ban đêm khi nhớ đến một hình ảnh đáng sợ, nhưng thường thì chúng không nhớ gì cả. Thông thường hội chứng giấc ngủ kinh hoàng thường đáng sợ cho người lớn hơn là ở trẻ em. Còn đối với người bị mộng du có thể thực hiện một loạt các hoạt động có khả năng nguy hiểm, như rời khỏi nhà trong khi họ tiếp tục ngủ.

Nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ?

Mất ngủ (Insomnia)

Thực tế mất ngủ có thể là tạm thời và xuất phát từ một nguyên nhân đơn giản, chẳng hạn như mệt mỏi sau chuyến bay xa (jet lag). Trong đó tình trạng mất ngủ ngắn hạn cũng có thể được gây ra bởi một căn bệnh, một sự kiện căng thẳng hoặc uống quá nhiều cà phê. Hoặc có thể do nhiều loại thuốc dẫn đến chứng mất ngủ là tác dụng phụ.

Còn đối với tình trạng mất ngủ lâu dài có thể do căng thẳng, trầm cảm hoặc lo lắng. Tuy nhiên mọi người cũng có thể điều trị chứng mất ngủ, nếu họ xảy ra những điều sau: gặp khó khăn trong thời gian đi ngủ, dự kiến ​​sẽ khó ngủ, do đó trở nên cáu kỉnh (có thể gây ra chứng mất ngủ nhiều hơn). Chu kỳ này có thể được duy trì trong vài năm.

Ngoài ra rối loạn nhịp sinh học cũng là một nguyên nhân quan trọng nhưng ít phổ biến hơn của chứng mất ngủ. Thông thường những người lạm dụng rượu hoặc ma túy thường bị mất ngủ.

Ngáy và ngưng thở khi ngủ (Snoring and Sleep Apnea) 

Khi bạn chìm vào giấc ngủ, nhiều cơ trong cơ thể bạn thư giãn. Tuy nhiên nếu các cơ trong cổ họng thư giãn quá nhiều, hơi thở của bạn có thể bị chặn và dẫn đến ngáy. Đôi khi, ngáy là do dị ứng, hen suyễn hoặc dị tật mũi làm cho khó thở.

Ngưng thở có nghĩa là "không có luồng không khí." Vì vậy ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn được cho là một rối loạn chủ yếu của những người đàn ông thừa cân, lớn tuổi. Tuy nhiên tình trạng này có thể ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi, mọi cân nặng và cả giới tính. Hiện nay các nhà nghiên cứu đã nhận thấy nhiều trường hợp bị ngưng thở khi ngủ, là do sự tắc nghẽn trong đường thở nhưng nó chỉ là một phần. Hầu hết những người bị ngưng thở khi ngủ có cổ họng bên trong nhỏ hơn bình thường và các khác biệt về xương cũng như mô mềm.

Trong đó những giọt oxy trong máu khi ngủ từng được cho là nguyên nhân dẫn đến việc thức dậy do ngưng thở khi ngủ tắc nghẽn (có thể có hoặc không). Nhưng nhiều khả năng, sự thức tỉnh xảy ra là do những nỗ lực tăng cường cần thiết của cơ thể để vượt qua sự tắc nghẽn của đường thở.

Ngoài ra uống rượu có thể làm cho chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn trở nên tồi tệ hơn vì nó làm thư giãn các cơ duy trì đường thở.

Bên cạnh đó một dạng ngưng thở khi ngủ hiếm gặp gọi là ngưng thở trung ương (central sleep apnea) xảy ra khi tín hiệu từ não đến các cơ của bạn giảm hoặc dừng lại trong một thời gian ngắn. Vì vậy bạn có thể không ngáy nếu bạn bị ngưng thở trung ương.

Mang thai và ngủ (Pregnancy and Sleep)

Mệt mỏi trong ba tháng đầu của thai kỳ có thể là do sự thay đổi mức độ hormone, chẳng hạn như progesterone. Đến cuối thai kỳ, một số phụ nữ cảm thấy khó ngủ vì kích thước bụng không thoải mái. Không những thế một số phụ nữ quá phấn khích, băn khoăn hoặc lo lắng về việc trở thành bà mẹ, điều này gây ảnh hưởng đến giấc ngủ. Còn ở những phụ nữ khác đang mang thai, họ phàn nàn rằng những giấc mơ sống động ngăn họ ngủ ngon. Trong đó ngưng thở khi ngủ, đặc biệt khi chúng trở nên nghiêm trọng và khiến nồng độ oxy trong máu của thai phụ giảm trong khi ngủ, đây là một nguy cơ đối với thai nhi.

Chứng ngủ rũ (Narcolepsy)

Hiện nay nguyên nhân của chứng ngủ rũ là không rõ ràng. Tuy nhiên các yếu tố di truyền và môi trường có thể đóng một vai trò, mặc dù dữ liệu về các yếu tố di truyền vẫn còn chưa rõ ràng và chưa được nghiên cứu kỹ. Bên cạnh đó, một số rối loạn thần kinh hiếm gặp cũng có thể liên quan đến chứng ngủ rũ.

Hội chứng chân tay bồn chồn (Restless Legs Syndrome)

Thực chất có rất nhiều nguyên nhân gây ra hội chứng chân không yên, bao gồm suy thận, rối loạn thần kinh, thiếu vitamin - sắt, mang thai và một số loại thuốc (như thuốc chống trầm cảm). Trong các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra một liên kết di truyền mạnh mẽ, qua đó các nhà nghiên cứu đã có thể phân lập một gen chịu trách nhiệm cho ít nhất 40% tất cả các trường hợp rối loạn.

Ác mộng và Hội chứng giấc ngủ kinh hoàng (Nightmares and Night Terrors)

Ác mộng có thể được kích hoạt bởi một sự kiện đáng sợ hoặc căng thẳng, sốt hoặc bệnh tật, hay sử dụng một số loại thuốc và rượu. Còn hội chứng kinh hoàng lại xảy ra phổ biến nhất ở trẻ em trước tuổi đến trường, nhưng chúng cũng có thể ảnh hưởng đến người lớn đang gặp vấn đề về cảm xúc hoặc tâm lý.

Những yếu tố khác ảnh hưởng đến giấc ngủ

Trẻ em.

Trẻ sơ sinh có thể ngủ tới 16 giờ một ngày. Nhưng hầu hết sẽ không ngủ suốt đêm mà không ăn cho đến khi 4 tháng tuổi. Còn với trẻ em trong độ tuổi đi học có thể ngủ 10 giờ mỗi ngày. Tuy nhiên giấc ngủ của trẻ có thể bị xáo trộn do một căn bệnh hoặc sốt. Vì vậy hãy gọi cho bác sĩ nếu con bạn bị sốt và uể oải khi thức dậy.

Tuổi già.

Những người trên 60 tuổi có thể không ngủ sâu như những người trẻ tuổi. Do đó ngưng thở khi ngủ cũng xảy ra phổ biến hơn ở những người lớn tuổi.

Lối sống.

Những người uống cà phê, hút thuốc lá hoặc uống rượu có nhiều khả năng gặp vấn đề về giấc ngủ hơn những người không uống.

Thuốc men.

Nhiều loại thuốc có thể gây mất ngủ. Tuy nhiên những loại khác có thể gây ra mệt mỏi vào ban ngày.

Trầm cảm và lo lắng.

Mất ngủ là triệu chứng phổ biến của trầm cảm và lo lắng.

Suy tim và các vấn đề về phổi.

Một số người cảm thấy khó ngủ vào ban đêm, bởi vì họ trở nên khó thở khi nằm xuống. Đây có thể là triệu chứng của suy tim hoặc vấn đề với phổi.