Phúc bồn tử (Mâm xôi)

Tên khác:

Mâm Xôi, Ngấy tía, Dâu rừng, Đùm đùm. Thuộc họ hoa hồng (rosaceae).

Tên khoa học:

Rubus alceaefolius poir.

Mô tả

Phúc bồn tử còn gọi là quả mâm xôi, vì nó có quả kép trông như đĩa xôi, màu đỏ. Phúc bồn tử không những ngon miệng mà còn chứa đầy chất dinh dưỡng, giúp cơ thể được khỏe mạnh.

Quả tụ hình cầu, thường đính với cuống, gồm nhiều quả hạch nhỏ xếp xít nhau thành cụm hình mâm xôi. Quả chín khô màu đỏ thẫm, đường kính khoảng 0,5 - 1,0 cm. Quả hạch nhỏ mang nhiều tua dài, uốn theo nhiều phía, bên trong chứa hạch hình thận. Đầu quả lồi tròn, gốc quả lõm gắn vào cuống và 5 lá đài. Phía trong lá đài có nhiều chỉ nhị màu nâu đen, rời nhau. Quả có vị chua, hơi ngọt.

Cành cây có nhiều lông, trên có nhiều gai nhỏ, có rất nhiều cành vươn dài tới vài mét

Lá kép từ 3 đến 5 lá chét có cuốn ngắn, lá chét giữa lớn hơn cả, mép có răng cưa, mặt trên nhẵn, mặt dưới có nhiều lông, cuống chung đài 3-6cm, có gai.

Hoa mọc thành chùy nhỏ ỏ đầu cành hay kẽ lá.

Phân bố:

Phúc bồn tử là loại cây mọc hoang ở khắp miền rừng núi nước ta, thường mọc ở ven rừng hay nơi đã phát quang. Cây được trồng nhiều ở những vùng có khí hậu lạnh như miền núi phía Bắc và đặc biệt là Đà Lạt.

Bộ phận dùng, thu hái:

Phúc bồn tử dùng quả. Nên chọn quả gần chín, phơi sấy khô. Khi chín có màu đỏ nâu phơi khô tóp lại có màu nâu đen, vị ngọt, không mối mọt là được. Mùa thu hoạch từ tháng bảy đến tháng tám hằng năm.

Tính vị:

Vị ngọt, chua, tính hơi ôn.

Bảo quản:

Với điều kiện bảo quản tủ lạnh thì có thể để được từ 5 đến 7 ngày. Còn nếu bảo quản trong ngăn đá tủ lạnh (hoặc tủ đông) thì có thể để được 01 tháng.

Thành phần hóa học:

Với thành phần là những dưỡng chất có hàm lượng dinh dưỡng cao như các loại hợp chất flavonoid (kaempferol, anthocyanin, quercetin…), vitamin C (53,7%), chất xơ (31%), acid folic, omega-3, vitamin K, vitamin E và các loại khoáng chất như mangan (41%), Mg, Cu, Zn, K… Quả phúc bồn tử có khả năng cung cấp cho cơ thể con người nhiều dưỡng chất quan trọng và giúp con người phòng chống một số căn bệnh.

Phúc bồn tử rất thích hợp cho những ai đang ăn kiêng, 220g phúc bồn tử chỉ chứa 62 calories, 1g chất béo và 14 carbohydrate. Chỉ số glycemic (GI) trong phúc bồn tử chỉ có 15, đây là mức rất an toàn cho lượng đường máu.

Ellagitannin trong phúc bồn tử được chứng minh có tác dụng chống lão hoá 50% mạnh hơn dâu tây, gấp 3 lần trái kiwi, gấp 10 lần cà chua.

Công dụng đối với sức khỏe

Giúp đẹp da, đen tóc

Vitamin E, carotenoid và các chất flavonoid trong phúc bồn tử có tác dụng giải dị ứng, tiêu viêm, thải độc, bảo vệ da chống lại các tia cực tím làm giảm các vết thâm nám trên da, giúp da đàn hồi, tăng cường tuần hoàn ở các mao mạch ngoại vi, thúc đẩy sự tái tạo các tế bào collagen mới giúp da sáng đẹp. Các hoạt chất này còn ngăn cản sự rụng tóc, chậm bạc tóc.

Chống oxy hóa:

Phúc bồn tử có vitamin C, flavonoid, acid ellagic, là những chất chống oxy hóa. Acid ellagic có khả năng chống oxy hóa tương đương vitamin E, vì vậy nên ăn quả Phúc bồn tử để chống lão hóa, ngừa bệnh tim mạch, đái tháo đường và ung thư.

Bệnh tiết niệu:

Xưa kia người ta dùng quả Phúc bồn tử để trị nhiễm trùng đường tiểu, tuy nhiên những thử nghiệm khác không thấy tính kháng khuẩn của dịch quả Phúc bồn tử. Có báo cáo cho rằng nước sắc rễ và lá trị được nhiễm trùng đường tiểu do E. coli.

Trị sạn thận:

Phúc bồn tử làm giảm lượng lớn canxi trong nước tiểu, vì vậy có khả năng chống sạn thận.

Trị đái tháo đường:

Đông y quan niệm đái tháo đường thuộc chứng tiêu khát do chân âm hao tổn. Phế khát gây thích uống nhiều, vị khát gây ăn nhiều không biết no, thận khát sinh ra tiểu nhiều. Quả Phúc bồn tử thanh nhiệt, giải khát, giúp hỗ trợ thanh nhiệt ở các tạng phủ bệnh. Vị ngọt trong quả Phúc bồn tử là fructose, một loại “đường chậm” vì thế người bị đái tháo đường không phải kiêng dùng. Briggs C.J. công bố rằng Phúc bồn tử làm giảm đáng kể glucose huyết ở vật thí nghiệm (Can Pharmaceutical 1997).

Chống ốm nghén:

Kinh nghiệm dân gian dùng quả Phúc bồn tử cho phụ nữ ốm nghén. Tuy nhiên, với dược học hiện đại, chưa có công bố thử nghiệm về tác hại của quả Phúc bồn tử vào thai nhi, vì vậy, nên cẩn thận khi dùng cho thai phụ.

Chống rối loạn cương dương, chữa liệt dương

Các nhà nghiên cứu ở Mỹ chứng minh rằng Phúc bồn tử giúp cải thiện vi tuần hoàn ở dương vật, giúp thần kinh hưng phấn làm dương vật mềm yếu sẽ cương trở lại. Y học cổ truyền cũng sử dụng thảo dược này để làm thuốc bổ can minh mục, ích thận trợ dương, bổ huyết, chữa liệt dương di tinh, xuất tinh sớm, mắt mờ, phụ nữ kinh nguyệt không đều, thận suy, tiểu tiện nhiều.

Trị viêm gan mạn tính, sưng gan, viêm tuyến vú:

Dùng 30 - 40g cành lá cây Phúc bồn tử, với cây ô rô, mộc thông, mỗi vị 15 - 20g, sắc uống.

Trị viêm gan cấp và mạn, viêm tuyến vú, viêm loét miệng:

Cành lá cây Phúc bồn tử 30g, ba kích, kim anh, mỗi vị 10 - 15g, sắc uống.

Kháng viêm, tăng cường miễn dịch:

Với một hàm lượng lớn chất flavonoid, quả Phúc bồn tửi có khả năng kháng khuẩn, tiêu viêm, hạ áp, chống dị ứng… Đặc biệt làm nhuận da và bảo vệ da, nên nó góp phần không nhỏ trong việc làm đẹp da.

Giúp sáng mắt, tăng cường trí nhớ:

Trong thành phần của quả Phúc bồn tử có chứa một hàm lượng lớn chất chống oxy hóa, loại chất này khi vào cơ thể sẽ có tác dụng phòng ngừa sự oxy hóa của võng mạc và loại trừ những gốc tự do gây hại đến võng mạc. Vì vậy, quả Phúc bồn tửi được dùng làm thuốc để bảo vệ và nâng cao thị lực cũng như có tác dụng kiện não, ích trí, tăng khả năng tư duy.

Bổ thận, trợ dương:

Quả Phúc bồn tử có các hoạt tính giúp cải thiện vi tuần hoàn ở dương vật, nâng cao thần kinh hưng phấn. Từ đó, quả Phúc bồn tử có tác dụng tốt trong phòng chữa những trường hợp liệt dương hoặc suy giảm ham muốn… Quả Phúc bồn tử điều trị chứng tiểu nhiều, tiểu rắt; hạn chế tình trạng tóc bạc sớm, béo phì.

Phòng và điều trị ung thư:

Một loại thành phần cực kỳ có lợi cho sức khỏe là anthocyanin đã được tìm thấy trong quả Phúc bồn tử chất này có tác dụng phá vỡ các gốc tự do phòng chữa bệnh ung thư.

Giúp vòng eo thon gọn:

Phúc bồn tử, cùng với các loại dâu khác được xem là những thực phẩm tuyệt vời vì chúng rất giàu các chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ tim và mạch máu, phòng chống bệnh ung thư được xem là một sự lựa chọn lành mạnh cho những lúc bạn thèm ăn quà vặt.

Giúp xương cứng cáp:

Chỉ cần 2 vốc quả Phúc bồn tử cũng đủ cho lượng mangan cần thiết mỗi ngày. Mangan giúp cơ thể hình thành các mô kết nối, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng cấu trúc xương cứng chắc, theo chuyên gia Wilson.

Tăng cường tế bào:

Quả Phúc bồn tử chứa folate, còn được biết đến với cái tên vitamin B9 hoặc a-xít folic, đóng vai trò chủ chốt trong quá trình phân chia và tăng trưởng của tế bào. Phụ nữ mang thai được khuyên phải bổ sung đầy đủ vitamin B9 để giảm thiểu nguy cơ sinh non, suy dinh dưỡng bào thai hoặc thậm chí tạo ra thai nhi bị khuyết tật ống thần kinh (nguyên nhân dẫn đến tình trạng nứt đốt sống, não úng thủy, thai không có hộp sọ).

Cải thiện hệ tiêu hóa:

Quả Phúc bồn tử chứa lượng rất cao chất xơ, có thể nói là đứng nhất nhì trong làng trái cây thế giới. Theo tính toán, một vốc tay quả Phúc bồn tử chứa khoảng 8g chất xơ, trong khi giới chuyên gia khuyên nên bổ sung 25g chất xơ mỗi ngày để giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt. Chất xơ cũng giúp cải thiện sức khỏe bằng cách giảm lượng cholesterol có trong máu.

Tác dụng làm đẹp

Mặt nạ làm đẹp da, xóa nhăn, chống lão hóa

Nguyên liệu:

4 quả phúc bồn tử.
1 thìa dầu ô liu.
1 thìa dầu hạt nho.
2 thìa bột yến mạch.

Cách làm:

Bạn trộn đều dầu ô liu với dầu hạt nho rồi rắc bột yến mạch lên. Xay nhuyễn quả phúc bồn tử rồi trộn vào hỗn hợp. Thoa hỗn hợp này lên mặt, cổ khoảng 15 - 20 phút rồi rửa sạch lại với nước ấm và rửa lại lần nữa với nước lạnh. Quả phúc bồn tử, dầu ô liu và dầu hạt nho đều rất giàu chất chống oxy hóa. Mặt nạ này sẽ giúp bạn xóa mờ các nếp nhăn, giúp trẻ hóa làn da lên trông thấy.

Cách làm son môi chữa trị môi thâm từ quả phúc bồn tử

Người ta đã bào chế ra cách làm son môi với quả Phúc bồn tử như một phương thuốc hữu hiệu để chữa trị môi thâm.

Nguyên liệu:

1 quả phúc bồn tử chín đỏ.
3 quả phúc bồn tử chín đen.
1/2 thìa cà phê ô liu, 3 tép lựu.
1 cái lọ nhỏ rửa sạch.

Cách làm:

Đầu tiên, bạn hãy nghiền nát quả phúc bồn tử.

Tiếp đến, dùng tay bóp nát hạt lựu và trộn lẫn với hỗn hợp phúc bồn tử.

Sau đó, hãy thêm dầu ô liu vào hỗn hợp và khuấy đều rồi lọc lấy nước từ hỗn hợp và đổ vào chiếc lọ nhỏ để dùng dần.

Cách sử dụng son môi được làm từ quả phúc bồn tử:

Sau khi đã hoàn thành cách làm son môi với quả phúc bồn tử, bạn hãy ghi nhớ cách sử dụng nó sau đây: Mỗi ngày, bạn hãy lấy dung dịch trên thoa lên môi 1 lần. Tinh chất từ quả phúc bồn tử và hạt lựu sẽ thấm sâu nuôi dưỡng đôi môi bạn từ bên trong, còn tinh dầu ô liu sẽ giữ ẩm, bảo vệ đôi môi khỏi khô nẻ, nhất là trong mùa đông.

Cách chế biến

Dạng bột nhuyễn

Dạng bột nhuyễn ta có thể xay mịn từ trái phúc bồn tử khô.

Ngày uống 3 lần, mỗi lần một muỗng nhỏ bằng cách ngậm trong miệng cho tan rồi uống nước tráng.

Dạng mứt

Nhiều nước làm mứt đông từ trái phúc bồn tử, khi ăn phết lên bánh mì với bơ đào nhân, hạnh nhân hoặc bơ đậu phộng thành món sandwich truyền thống mà dân Bắc Mỹ gọi là PB&J (Peanut Butter and Jelly sandwich).

Ngâm rượu

Phúc bồn tử sau khi sơ chế sạch để ráo nước cho vào bình ngâm đổ đường vào quấy đều ủ 590 ngày cho lên men.

Bóp nát chỗ phúc bồn tử lên men rồi đổ vào bình thủy tinh, đổ rượu đã chuẩn bị lên ngâm thêm 50 ngày là có thể sử dụng.

Uống mỗi ngày 20 - 30ml, hai lần trong ngày.

Chú ý khi dùng phúc bồn tử

Phúc bồn tử chứa chất oxalat, ăn nhiều sẽ có nguy cơ oxalat kết tinh thành sỏi. Những người có sỏi ở thận, bàng quang hoặc túi mật tránh không nên dùng loại trái này.

Oxalat còn hạn chế hấp thu canxi, tuy nhiên điều này không đáng kể đối với người có bộ máy tiêu hoá tốt.

Tag: