Xơ vữa động mạch là gì?

Xơ vữa động mạch là tình trạng xơ cứng cũng như thu hẹp các động mạch, sau đó chúng âm thầm và từ từ chặn các động mạch, khiến lưu lượng máu có nguy cơ bị tổn hại.

Đây là nguyên nhân thông thường của các cơn đau tim, đột quỵ và bệnh mạch máu ngoại biên còn được gọi là bệnh tim mạch.

Làm thế nào để xơ vữa động mạch phát triển? Ai có được nó, và tại sao? Quá trình chết người này có thể phòng ngừa và điều trị được hay không?

Nguyên nhân

Đầu tiên, một đánh giá Anatomy 101: Động mạch là các mạch máu mang máu từ tim đi khắp cơ thể. Thông thường chúng được lót bởi một lớp tế bào mỏng gọi là nội mạc. Chúng có tác dụng giữ cho bên trong các động mạch săn chắc và trơn tru, giúp máu lưu thông.

Thông thường xơ vữa động mạch bắt đầu từ tổn thương nội mạc. Tình trạng này được gây ra bởi huyết áp cao, hút thuốc hoặc cholesterol cao. Sự tổn hại này dẫn đến sự hình thành các mảng bám.

Khi cholesterol xấu, hoặc LDL (Low density lipoprotein), đi qua lớp nội mạc bị tổn thương, cholesterol sẽ xâm nhập vào thành động mạch. Điều này làm cho các tế bào bạch cầu của bạn truyền vào để tiêu hóa LDL. Qua nhiều năm, cholesterol và tế bào trở thành mảng bám trong thành động mạch.

Sau đó mảng bám tạo ra một vết sưng trên thành động mạch. Và khi xơ vữa động mạch tiến triển, vết sưng đó sẽ lớn hơn. Cuối cùng khi nó đủ lớn, nó có thể tạo ra sự tắc nghẽn. Quá trình này diễn ra trên toàn bộ cơ thể của bạn. Kết quả là, không chỉ tim của bạn gặp rủi ro, mà nguy cơ bị đột quỵ của bạn sẽ tăng lên  và các vấn đề sức khỏe khác cũng xuất hiện.

Thông thường xơ vữa động mạch thường không gây ra các triệu chứng cho đến tuổi trung niên trở lên. Nhưng khi thu hẹp trở nên nghiêm trọng, nó có thể làm nghẹt lưu lượng máu và gây đau. Trong đó tắc nghẽn cũng có thể bị vỡ đột ngột. Điều này sẽ khiến máu đóng cục bên trong động mạch tại vị trí vỡ.

Mảng bám tấn công

Các mảng bám từ xơ vữa động mạch có thể hành động theo những cách khác nhau.

Chúng có thể ở trong thành động mạch. Ở đó, các mảng bám phát triển đến một kích thước nhất định và dừng lại. Bởi vì mảng bám này không cản trở lưu lượng máu, nên nó có thể không bao giờ gây ra triệu chứng.

Ngoài ra mảng bám có thể phát triển một cách chậm chạp, có kiểm soát vào con đường lưu thông máu. Cuối cùng, nó gây ra tắc nghẽn đáng kể. Trong đó đau ở ngực hoặc chân khi bạn gắng sức sẽ là triệu chứng thông thường.

Tuy nhiên điều tồi tệ nhất sẽ xảy ra khi các mảng bám đột ngột vỡ ra, cho phép máu đóng cục bên trong động mạch. Lúc này trong não, điều này gây ra đột quỵ; trong tim, một cơn đau tim xuất hiện.

Hiện các mảng xơ vữa động mạch gây ra ba loại bệnh tim mạch chính:

• Bệnh động mạch vành (Coronary artery disease):

  Các mảng bám ổn định trong động mạch tim gây đau thắt ngực (đau ngực). Tuy nhiên nếu một mảng bám đột ngột bị vỡ và đông máu có thể khiến cơ tim bị chết. Đây là một cơn đau tim.

• Bệnh tai biến mạch máu não (Cerebrovascular disease):

  Các mảng vỡ trong động mạch não gây ra đột quỵ với khả năng gây tổn thương não vĩnh viễn. Trong đó sự tắc nghẽn tạm thời trong động mạch cũng có thể gây ra một tình trạng gọi là Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA - Transient ischemic attacks), đó là những dấu hiệu cảnh báo đột quỵ. Tuy nhiên, không có chấn thương não.

• Bệnh động mạch ngoại biên (Peripheral artery disease - PAD):

  Mảng bám làm thu hẹp bên trong các động mạch của chân gây ra lưu thông kém. Điều này làm cho bạn đau đớn khi đi bộ. Ngoài ra nó cũng khiến vết thương không lành. Đối với những trường hợp bệnh nặng có thể dẫn đến cắt cụt chi.

Những ai có thể mắc phải căn bệnh này?

Hiện tại một câu hỏi luôn được mọi người quan tâm là: Ai có thể không bị xơ vữa động mạch?

Thực tế căn bệnh này đã xảy ra rất sớm. Trong khám nghiệm tử thi của những người lính trẻ bị giết trong các cuộc chiến tranh của Hàn Quốc và Việt Nam, thì một nửa đến 3/4các dạng xơ vữa động mạch xảy ra sớm.

Thậm chí ngày nay, một số lượng lớn những người trẻ tuổi không có triệu chứng nhưng vẫn có bằng chứng bị xơ vữa động mạch. Trong một nghiên cứu năm 2001 về 262 trái tim của những người khỏe mạnh rõ ràng có thể làm bạn ngạc nhiên:

• 52% bị xơ vữa động mạch.
• Căn bệnh này đã có mặt ở 85% những người trên 50 tuổi.
• 17% thanh thiếu niên đã có nó.

Không ai có triệu chứng, và rất ít người bị hẹp nghiêm trọng ở bất kỳ động mạch nào. Đây là căn bệnh rất sớm, chỉ có thể phát hiện được bằng các xét nghiệm đặc biệt.

Tuy nhiên nếu bạn 40 tuổi và nói chung khỏe mạnh, bạn có khoảng 50% cơ hội phát triển chứng xơ vữa động mạch nghiêm trọng trong đời. Và nguy cơ này sẽ tăng lên khi bạn già đi. Hầu hết người lớn trên 60 tuổi bị xơ vữa động mạch nhưng thường không có triệu chứng rõ rệt.

Tuy nhiên, tỷ lệ tử vong do xơ vữa động mạch đã giảm 25% trong ba thập kỷ qua. Điều này là do lối sống tốt hơn và phương pháp điều trị được cải thiện.

Phòng ngừa

Cho đến nay xơ vữa động mạch có thể trở nên tồi tệ hơn theo thời gian, nhưng nó cũng có thể phòng ngừa được. Sau đây là chín yếu tố rủi ro được xem là nguyên nhân của hơn 90% các cơn đau tim, bao gồm:

• Hút thuốc.
• Cholesterol cao.
• Huyết áp cao.
• Bệnh tiểu đường.
• Bụng béo phì.
• Stress.
• Không ăn trái cây và rau quả.
• Uống rượu quá mức (nhiều hơn một ly cho phụ nữ, một hoặc hai ly cho nam, mỗi ngày).
• Không tập thể dục thường xuyên.

Thực tế bạn có thể nhận thấy tất cả những điều này đều có điểm chung là: Bạn có thể làm điều gì đó cho chúng. Trong đó các chuyên gia đồng ý rằng việc hạn chế những điều này làm giảm tỷ lệ mắc bệnh tim mạch của bạn.

Đối với những trường hợp có nguy cơ trung bình hoặc cao hơn, những người bị đau tim hoặc đột quỵ hay đau thắt ngực thì một viên thuốc aspirin mỗi ngày có thể quan trọng. Bởi vì aspirin giúp ngăn ngừa cục máu đông hình thành. Tuy nhiên hãy hỏi bác sĩ trước khi bắt đầu dùng, bởi vì nó có thể có tác dụng phụ.

Điều trị

Một khi bạn bị tắc nghẽn, chúng thường ở đó. Tuy nhiên thuốc và thay đổi lối sống, có thể làm chậm hoặc ngừng phát triển các mảng bám. Thậm chí chúng có thể co lại một chút với điều trị tích cực.

Thay đổi lối sống:

Giảm các yếu tố nguy cơ dẫn đến xơ vữa động mạch sẽ làm chậm hoặc dừng quá trình phát triển tình trạng này. Điều đó có nghĩa là chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục và không hút thuốc. Mặc dù những thay đổi này sẽ không loại bỏ tắc nghẽn, nhưng chúng được chứng minh là làm giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ.

Thuốc:

Dùng thuốc cho cholesterol cao - huyết áp cao sẽ làm chậm và thậm chí có thể ngăn chặn chứng xơ vữa động mạch. Bên cạnh đó thuốc cũng có thể làm giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ .

Tuy nhiên các bác sĩ có thể sử dụng các kỹ thuật xâm lấn để mở ra tắc nghẽn do xơ vữa động mạch, hoặc đi xung quanh chúng:

Chụp động mạch và đặt stent:

Sử dụng một ống mỏng đưa vào động mạch ở chân hoặc cánh tay, các bác sĩ có thể đến được các động mạch bị bệnh. Khi đó những vị trí bị chặn sẽ được nhìn thấy trên màn hình X-quang trực tiếp. Nong mạch vành (ống thông có đầu bóng) và đặt stent thường có thể mở ra một động mạch bị chặn. Trong đó đặt stent giúp giảm triệu chứng, mặc dù nó không ngăn ngừa các cơn đau tim trong tương lai.

Phẫu thuật bắc cầu:

Bác sĩ phẫu thuật "thu hoạch" một mạch máu khỏe mạnh (thường là từ chân hoặc ngực). Sau đó họ sử dụng mạch khỏe mạnh để đi xung quanh một đoạn bị chặn.

Tuy nhiên các thủ tục này đều có thể gây ra biến chứng. Và những phương pháp này chỉ thường được sử dụng cho những bệnh nhân có triệu chứng hoặc hạn chế đáng kể do xơ vữa động mạch.