Ung thư tuyến tiền liệt: Xạ trị

Liệu pháp xạ trị, còn được gọi là liệu pháp tia X, sử dụng năng lượng phóng xạ cao để tiêu diệt các tế bào ung thư tuyến tiền liệt hoặc ngăn chặn chúng không phát triển và phân chia, đồng thời giảm thiểu thiệt hại cho các tế bào khỏe mạnh.

Hiện tại bức xạ có thể được tạo ra từ một thiết bị bên ngoài cơ thể (bức xạ bên ngoài) và hướng thẳng vào tuyến tiền liệt hoặc bằng cách đưa các vật liệu tạo ra bức xạ (đồng vị phóng xạ) qua các ống nhựa mỏng vào khu vực ung thư xuất hiện (còn được gọi là bức xạ bên trong hoặc xạ trị áp sát).

Xạ trị nội bộ (hay còn gọi là xạ trị bên trong) là cấy ghép phóng xạ trực tiếp vào khối u. Thông thường những nguồn phóng xạ này có thể là tạm thời (loại bỏ sau khi đạt được liều thích hợp) hoặc vĩnh viễn. 

Điều gì xảy ra vào những ngày điều trị?

Xạ trị bên ngoài đòi hỏi các buổi trị liệu thường xuyên hơn (thường là năm ngày mỗi tuần) trong khoảng thời gian khoảng năm đến tám tuần. Đối với mỗi phương pháp điều trị, chuyên gia trị liệu bức xạ sẽ giúp bệnh nhân lên bàn điều trị và hướng dẫn vào đúng vị trí. Một khi nhà trị liệu đã được định vị chính xác, họ sẽ rời khỏi phòng và bắt đầu điều trị bức xạ.

Trong quá trình điều trị bệnh nhân sẽ được theo dõi liên tục. Ngoài ra máy ảnh và máy liên lạc luôn hoạt động trong suốt quá trình này, vì thế nhà trị liệu luôn có thể nhìn và nghe thấy bệnh nhân. Bên cạnh đó bệnh nhân cần giữ yên vị trí cũng như thư giãn trong quá trình điều trị. Và nếu bệnh nhân có bất kỳ vấn đề hoặc khó chịu nào, hãy thông báo cho nhà trị liệu ngay lập tức.

Thỉnh thoảng nhà trị liệu sẽ ở trong và ngoài phòng để định vị lại máy cũng như thay đổi vị trí của bệnh nhân. Thực tế máy điều trị sẽ không chạm vào cơ thể của bệnh nhân và họ sẽ không cảm thấy gì trong quá trình điều trị. Sau khi điều trị kết thúc, nhà trị liệu sẽ giúp bệnh nhân rời khỏi bàn điều trị.

Sau đó nhà trị liệu bức xạ sẽ thực hiện một kiểm tra, còn được gọi là X-quang, vào ngày điều trị đầu tiên và khoảng mỗi tuần sau đó. Kiểm tra này giúp bác sĩ xác định vị trí chính xác của bức xạ trong quá trình điều trị.

Tuy nhiên X-quang không cung cấp thông tin chẩn đoán, vì vậy các nhà trị liệu bức xạ không thể tìm hiểu giai đoạn của bệnh nhân từ những hình ảnh này. Tuy nhiên, X-quang rất quan trọng để giúp các nhà trị liệu đảm bảo bức xạ được đưa đến khu vực chính xác mà họ cần điều trị.

Tại sao có dấu hiệu trên da của bệnh nhân?

Đây là những vết nhỏ giống như tàn nhang sẽ xuất hiện trên da của bệnh nhân khi thực hiện bức xạ (dọc theo khu vực điều trị). Thông thường những vết này cung cấp các mục tiêu cho điều trị và là một phác thảo tạm thời trong khu vực điều trị. Tuy nhiên đừng cố rửa những vết này hoặc sửa lại nếu chúng mờ đi. Bởi vì nhà trị liệu sẽ đánh dấu lại khu vực điều trị khi cần thiết.

Liệu chế độ ăn uống có ảnh hưởng đến việc điều trị của bệnh nhân hay không?

Câu trả lời là có. Dinh dưỡng tốt là một phần quan trọng của việc phục hồi từ các tác dụng phụ của xạ trị. Khi bệnh nhân ăn uống tốt, họ có nhiều năng lượng để thực hiện các hoạt động mà họ mong muốn làm, và điều này còn có thể giúp bệnh nhân phục hồi và chống nhiễm trùng. Quan trọng nhất, dinh dưỡng tốt có thể mang lại cho bệnh nhân cảm giác hạnh phúc.

Đôi khi việc ăn uống có thể khiến bệnh nhân cảm thấy không khỏe và khó chịu, hãy cân nhắc làm việc với chuyên gia dinh dưỡng. Bởi vì họ có thể giúp bệnh nhân nhận được dinh dưỡng đầy đủ trong quá trình xạ trị.

Bệnh nhân sẽ gặp những tác dụng phụ gì?

Trong quá trình điều trị, bức xạ phải đi qua da của bệnh nhân. Và chúng có thể khiến họ có thể nhận thấy một số thay đổi ở khu vực da tiếp xúc với bức xạ. Khi đó da có thể trở nên đỏ, sưng, ấm và nhạy cảm, tương tự bị cháy nắng. Hoặc da có thể bong tróc hay trở nên ẩm ướt và dễ bị tổn thương. Bên cạnh đó, tùy thuộc vào liều lượng phóng xạ mà bệnh nhân nhận được, họ có thể bị rụng tóc hoặc giảm mồ hôi trong khu vực được điều trị.

Mặc dù những phản ứng da này khá phổ biến, nhưng chúng chỉ xuất hiện tạm thời và sẽ giảm dần trong vòng bốn đến sáu tuần sau khi hoàn thành điều trị. Nhưng nếu những thay đổi của da xảy ra bên ngoài khu vực được điều trị, bệnh nhân cần thông báo cho bác sĩ hoặc y tá chính.

Thông thường các tác dụng phụ lâu dài có thể kéo dài đến một năm hoặc lâu hơn sau khi điều trị, có thể bao gồm làm sạm da một ít, lỗ chân lông to, tăng hoặc giảm độ nhạy cảm của da và làm dày mô hoặc da.

Ngoài ra một tác dụng phụ khác có thể xảy ra là rối loạn chức năng cương dương và các triệu chứng tiết niệu như tần suất, chảy máu, hoặc không tự chủ. Vì thế hãy ghi nhớ những tác dụng phụ này khi xem xét lựa chọn điều trị. Và nếu bệnh nhân có bất kỳ mối quan tâm nào, đừng ngần ngại nói chuyện với bác sĩ.

Làm thế nào bệnh nhân có thể làm giảm phản ứng da?

• Nhẹ nhàng làm sạch khu vực được điều trị bằng nước ấm và xà phòng nhẹ như Ivory, Dove, Neutrogena, Basis, Castile hoặc xà phòng bột yến mạch Aveeno. Nhưng không chà xát. Và hãy vỗ nhẹ cho da khô bằng khăn mềm hoặc dùng máy sấy tóc ở nơi thoáng mát.
• Cố gắng không làm trầy xước hoặc chà xát khu vực được điều trị.
• Không bôi bất kỳ thuốc mỡ, kem, kem dưỡng da, hoặc phấn vào khu vực được điều trị trừ khi bác sĩ điều trị hoặc y tá đã kê đơn.
• Không mặc quần áo bó sát hoặc quần áo làm từ các loại vải thô như len hoặc vải nhung. Bởi vì những loại vải này có thể gây kích ứng da. Thay vào đó, hãy chọn quần áo làm từ sợi tự nhiên như cotton.
• Không sử dụng băng y tế hoặc băng vào khu vực được điều trị.
• Không để khu vực được điều trị quá nóng hoặc lạnh. Và tránh sử dụng một miếng đệm sưởi điện, chai nước nóng hoặc túi nước đá.
• Không để khu vực được điều trị tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trực tiếp, vì ánh nắng mặt trời có thể làm tăng phản ứng da của bệnh nhân và dẫn đến cháy nắng nghiêm trọng. Bên cạnh đó chọn kem chống nắng có SPF 30 trở lên. Bảo vệ khu vực được điều trị khỏi ánh sáng mặt trời (trực tiếp) ngay cả sau khi quá trình điều trị kết thúc.

Liệu xạ trị có làm bệnh nhân mệt mỏi hay không?

Mỗi người đều có mức năng lượng riêng của bản thân, vì vậy việc điều trị bức xạ sẽ ảnh hưởng đến từng người khác nhau. Thông thường bệnh nhân sẽ cảm thấy mệt mỏi sau vài tuần điều trị. Nhưng đối với hầu hết bệnh nhân, sự mệt mỏi này thường nhẹ. Tuy nhiên, việc mất năng lượng có thể làm cho một số bệnh nhân thay đổi thói quen hàng ngày.

Và nếu bác sĩ nghĩ rằng bệnh nhân nên hạn chế hoạt động, họ sẽ thảo luận với bệnh nhân.

Sau đây là một số cách giúp giảm thiểu mệt mỏi trong khi bệnh nhân đang điều trị bức xạ, bao gồm:

• Hãy chắc chắn nghỉ ngơi đầy đủ.
• Ăn uống cân bằng, bữa ăn bổ dưỡng.
• Tốc độ hoạt động và lập kế hoạch thời gian nghỉ ngơi thường xuyên.

Liệu pháp xạ trị 3D - Conformal là gì? 

Liệu pháp xạ trị 3D - Conformal sử dụng phương pháp điều trị dựa trên chụp CT (CT - Computed Tomography là viết tắt của chụp cắt lớp vi tính, kiểm tra này sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh chi tiết bên trong cơ thể) kết hợp với hình ảnh ba chiều của khối u tuyến tiền liệt.

Khi đó bức xạ nhắm vào tuyến tiền liệt từ nhiều hướng, nhờ đó giảm thiểu tổn hại cho các mô bình thường. Ngoài ra, kỹ thuật này còn phân phối liều lượng phóng xạ rất chính xác. Cho đến nay, liệu pháp này thường hoạt động tốt trong các khối u cục bộ, chẳng hạn như ung thư tuyến tiền liệt thời kỳ đầu.

Hướng dẫn chung

• Tất cả bệnh nhân được chụp CT để giúp ích cho điều trị và lập kế hoạch xạ trị.
• Dữ liệu chụp CT được chuyển sang máy tính để lập kế hoạch xạ trị 3D - Conformal.
• Bác sĩ xác định khu vực được điều trị cùng với các khu vực xung quanh, chẳng hạn như bàng quang , trực tràng, ruột và xương.
• Một chùm bức xạ tối ưu và liều lượng được phân tích từ mẫu mô bằng hình ảnh 3 chiều do máy tính tạo ra.
• Khi xác định được liều chính xác của phóng xạ đến tuyến tiền liệt, bệnh nhân sẽ quay trở lại để mô phỏng điều trị.
• Quá trình mô phỏng chuyển đổi hoặc kế hoạch ánh xạ do máy tính tạo ra cho bệnh nhân. Bác sĩ sẽ xem xét quá trình điều trị và tác dụng phụ với bệnh nhân.

Tác dụng phụ có thể xảy ra

• Rụng tóc có thể xảy ra trong khu vực được chiếu xạ.
• Buồn nôn và nôn thường không phổ biến trừ khi vùng bụng trên được chiếu xạ.
• Mệt mỏi nhẹ. Bệnh nhân tiếp tục thói quen hoạt động bình thường trong quá trình điều trị, bao gồm làm việc toàn thời gian.
• Đi tiểu thường xuyên, dòng nước tiểu yếu hoặc bỏng nhẹ khi đi tiểu.
• Tiêu chảy, mặc dù tiêu chảy không kiểm soát là rất hiếm. Bởi vì các tia bức xạ đi qua các mô bình thường (chẳng hạn như trực tràng, bàng quang và ruột) đến tuyến tiền liệt, do đó nó giết chết một số tế bào khỏe mạnh. Đây là lý do tại sao tiêu chảy có thể xảy ra.
• Vấn đề dài hạn có thể, bao gồm viêm trực tràng có chảy máu, các vấn đề đường ruột như tiêu chảy hoặc tiểu tiện không kiểm soát và bất lực.

Liệu pháp xạ trị điều biến cường độ là gì?

Liệu pháp xạ trị điều biến cường độ (IMRT - Intensity Modulated Radiotherapy) là một kỹ thuật tiên tiến và rất chính xác.

IMRT sử dụng hình ảnh do máy tính tạo ra để lập kế hoạch và sau đó cung cấp các chùm bức xạ tập trung (chặt chẽ) đến các khối u ung thư tuyến tiền liệt. Với khả năng này, các bác sĩ lâm sàng có thể thay đổi cường độ chùm tia để "vẽ" một liều bức xạ chính xác đến hình dạng và độ sâu của khối u, đồng thời giảm đáng kể tác động có hại (liều lượng) đối với mô khỏe mạnh. Hiện nay các nghiên cứu lâm sàng cho thấy tỷ lệ liều cao hơn của các kỹ thuật IMRT giúp cải thiện tỷ lệ kiểm soát khối u cục bộ.

Sau đây là một số kỹ thuật xạ trị khác đang được sử dụng hoặc nghiên cứu bao gồm:

• Liệu pháp xạ trị hướng dẫn bằng hình ảnh (IGRT - Image guided Radiation Therapy)

  sử dụng các thiết bị xạ trị được trang bị công nghệ hình ảnh, cho phép các bác sĩ được điều chỉnh nhỏ trước khi thực hiện.

• Liệu pháp xạ trị điều biến liều thể tích (VMAT - Volumetric Modulated Arc Therapy)

  cung cấp bức xạ nhanh chóng trong khi thiết bị xoay quanh cơ thể.

• Liệu pháp xạ trị lập thể định vị thân (Stereotactic Body Radiation Therapy - SBRT)

  sử dụng các phương pháp tiên tiến bằng hình ảnh để đưa một lượng lớn phóng xạ đến một vị trí rất đặc biệt trong tuyến tiền liệt. Thông thường toàn bộ điều trị này được thực hiện chỉ trong vài ngày.

Liệu pháp xạ trị bằng tia proton là gì?

Liệu pháp xạ trị bằng tia proton điều trị khối u bằng proton thay vì bức xạ tia X. Liệu pháp này có thể cung cấp nhiều bức xạ hơn cho khối u ung thư tuyến tiền liệt, và có ít tổn thương hơn đối với mô bình thường. 

Câu hỏi thêm về xạ trị

Bệnh nhân có thể liên hệ với ai nếu họ có những lo ngại cá nhân về việc điều trị?

Nhiều bệnh viện và phòng khám luôn có một nhân viên xã hội có thể giúp bệnh nhân trong quá trình điều trị.

Nhân viên xã hội có thể thảo luận bất kỳ vấn đề nào về cảm xúc hoặc mối quan tâm nào khác về việc điều trị hay tình huống cá nhân của bệnh nhân và cung cấp thông tin về các nguồn hỗ trợ khác. Ngoài ra nhân viên xã hội cũng có thể thảo luận về nhu cầu nhà ở hoặc vận chuyển cho bệnh nhân nếu cần thiết.

Đối với những trường hợp đối phó với các vấn đề y tế nhất định, họ sẽ cảm thấy thoải mái nếu được chia sẻ kinh nghiệm với những người khác có tình huống tương tự. Bên cạnh đó bác sĩ cũng có thể cung cấp một danh sách các nhóm hỗ trợ nếu bệnh nhân cần. Và nhân viên xã hội có thể cung cấp thêm thông tin và giúp bệnh nhân tìm kiếm trực tuyến nhóm hỗ trợ khác.

Chăm sóc Theo dõi là gì?

Sau khi các buổi xạ trị hoàn tất, bệnh nhân sẽ có các cuộc hẹn để bác sĩ kiểm tra và theo dõi định kỳ. Ngoài ra bác sĩ sẽ cho bệnh nhân biết tần suất sắp xếp các cuộc hẹn theo dõi. Và nếu bạn có thể đủ điều kiện nhận được "Kế hoạch Chăm sóc", chúng sẽ nêu rõ cả phương pháp điều trị đã đưa ra, tác dụng phụ nào có thể xảy ra trong ngắn hạn và dài hạn.