Tổng hợp các bệnh về mũi, xoang mũi và hướng điều trị

Xoang là các hốc xương đổ vào và thông khí với mũi qua các lỗ nhỏ gọi là lỗ xoang.

Có 2 xoang hàm trên nằm bên dưới mắt và ngay phía trên răng, 2 xoang sang nằm giữa, 2 xoang trán nằm ở hai bên, và 2 xoang bướm nằm phía sau mắt. Ngoại trừ xoang hàm trên, tất cả các xoang khác đều rất gần với mắt và não.

Bên trong mũi và xoang được lót bằng màng nhầy gọi là niêm mạc. Lớp niêm mạc này phần lớn giống với niêm mạc của thanh quản và phổi, điều này giải thích rằng khi xác định bệnh về xoang, người ta thường xem bệnh nhân có bệnh lý gì về phổi nữa không (chẳng hạn hen xuyễn).

1. Bệnh về mũi:

Viêm mũi cấp:

Thường do vi-rút gây ra với triệu chứng thường gặp là chảy mũi và tắc mũi. Nếu dịch mũi có màu vàng hoặc xanh thì là có dấu hiệu nhiễm khuẩn. Triệu chứng thường hết trong vài ngày. Tình trạng này được được điều trị bằng thuốc để cải thiện hơi thở qua mũi và giảm tiết dịch mũi.

Viêm mũi mãn tính:

Với tình trạng này, triệu chứng thường kéo dài vài tuần hoặc thậm chí vài tháng. Triệu chứng bao gồm tắc mũi, chảy dịch mũi, khó nhận biết mùi vị. Trong trường hợp dị ứng mũi, bạn cũng có thể bị đỏ mũi và chảy nước mắt.

Cần nội soi mũi xoang để xác nhận chẩn đoán. Tắc mũi là do niêm mạc mũi bị sưng, hầu hết là ở cuốn mũi. 20% trường hợp là do dị ứng. Việc điều trị chủ yếu là rửa mũi hàng ngày bằng dung dịch muối chlorid 0.9% và xịt mũi bằng thuốc chứa cortisone.

Thời gian điều trị có thể kéo dài vài tuần, thậm chí vài tháng. Việc điều trị bằng cortisone rất hiệu quả và không có tác dụng phụ do cortisone dùng qua đường miệng.

Nếu điều trị bằng thuốc không có tác dụng và tình trạng nghẹt mũi không đỡ, thì có thể thực hiện giải pháp phẫu thuật nội soi. Mục tiêu của việc điều trị là nhằm giảm kích thước cuốn mũi và cải thiện tình trạng thở. Có nhiều loại kỹ thuật thường chỉ cần nhập viện một ngày:

• Đốt cuốn mũi.
• Cắt bỏ một phần cuốn mũi dưới.
• Bệnh về xoang mũi.

2. Viêm xoang là tình trạng viêm niêm mạc xoang, có thể cấp hoặc mãn tính:

Viêm xoang cấp tính:

Rất phổ biến. Triệu chứng thường là đau vùng xoang bị ảnh hưởng, thường kèm theo chảy máu và nghẽn mũi ở cùng một bên. Viêm xoang cấp tính thường là do nhiễm trùng.

Bác sĩ  sẽ tiến hành nội sọi mũi. Đây là thủ thuật đơn giản, có thể giúp bác sĩ nhìn thấy mủ ở hốc xoang. Nội soi thường đủ để chấn đoán, một số ít các trường hợp có thể cần chụp CT scan. Điều quan trọng là loại trừ nguyên nhân do nhiễm trùng răng gây ra.

Nếu được điều trị bằng thuốc kháng sinh, thuốc co mạch (otrivine) và rửa mũi, bệnh nhân có thể đỡ trong vài ngày. Một số ít trường hợp viêm xoang cấp tính có thể có biến chứng liên quan đến mắt hoặc não. Những trường hợp này có thể cần chụp CT scan hoặc cộng hưởng từ, nội soi điều trị ngoại khoa và cần nhập viện. 

Viêm xoang mãn tính:

Là tình trạng viêm xoang lặp đi lặp lại hoặc lâu dài với các triệu chứng như nghẽn mũi và không ngửi được mùi vị. Viêm xoang mãn tính hầu hết là do viêm phần niêm mạc mũi mà không có nhiễm trùng. Nhìn chung tình trạng này không gây đau trừ khi đã có biến chứng

20% trường hợp viêm xoang mãn tính làm ảnh hưởng tới niêm mạc đường hô hấp, như hen. Do đó cần phải xác định và điều trị hen. Nguyên nhân khác gây ra viêm xoang mãn tính có thể là Polyp mũi (là một khối u lành tính thường gặp trong hốc mũi hình thành từ lớp niêm mạc của mũi hoặc của các xoang) hoặc xoang.

Điều trị viêm xoang mãn tính thường là nội khoa bao gồm việc rửa mũi hàng ngày bằng nước muối sinh lý 0.9% và thuốc xịt mũi chứa cortisone. 10% các trường hợp có thể cần nội soi dưới gây mê toàn thân để nới rộng đường từ xoang đến mũi.

Điều trị ngoại khoa thường được áp dụng khi điều trị nội khoa không hiệu quả, thường gặp ở giai đoạn bệnh mãn tính. Tuy nhiên, các nghiên cứu chỉ ra rằng sau phẫu thuật, bệnh nhân viêm xoang vẫn có đến 30 - 40% nguy cơ tái phát lại. Do đó, người bệnh cần phải cân nhắc kỹ việc phẫu thuật nếu chưa cần thiết.

Khả năng tái phát viêm xoang phụ thuộc vào cơ địa người bệnh, tình trạng viêm xoang hay việc bệnh nhân có tuân thủ theo các phác đồ điều trị bệnh hay không.

Tên của phẫu thuật được gọi từ cách điều trị xoang và cần nhập viện 1 ngày:

• Phẫu thuật mở xoang hàm.
• Phẫu thuật cắt xoang sàng.
• Phẫu thuật mở thông xoang bướm đơn thuần.

Cấp độ bệnh viêm xoang theo thứ tự thường gặp là:

• Viêm xoang hàm.
• Viêm xoang sàng.
• Viêm xoang trán.
• Viêm xoang bướm.
• Viêm nhiều xoang cùng lúc.

Viêm xoang có 4 nguyên nhân hàng đầu là:

Bệnh viêm xoang có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, tuy nhiên dưới đây là một số thủ phạm:

• Vi khuẩn, nấm: Nguyên nhân viêm xoang do vi khuẩn, nấm phát triển trong các xoang gây nên tình trạng viêm nhiễm, ứ đọng chất nhầy, cản trở luồng không khí lưu thông.
• Cơ địa dị ứng: Những người có thể trạng đặc biệt dễ bị dị ứng với một số chất, thường là hóa chất, thức ăn, lông chó mèo, phấn hoa... Gây niêm mạc mũi phù nề, bít các lỗ xoang và cuối cùng là nhiễm trùng.
• Sức đề kháng kém: Cơ thể suy nhược, niêm mạc đường hô hấp suy yếu, hệ thần kinh rối loạn khiến cơ thể không đủ sức tấn công lại vi khuẩn cũng là nguyên nhân viêm xoang.
• Bệnh lý đường hô hấp: Nguyên nhân viêm xoang còn do tuyến nhầy niêm mạc xoang hoạt động quá mức, hệ thống lông chuyển các chất nhầy trong xoang ra ngoài hoạt động kém, viêm mũi dị ứng,...

Nguyên nhân khác: Bệnh viêm xoang là hậu quả của sâu răng, nhiễm trùng hàm trên, chấn thương...

Bệnh viêm xoang với một số triệu chứng điển hình thường gặp như:

• Đau, nhức đầu: Đây là triệu chứng điển hình nhất của bệnh viêm xoang trán. Người bệnh thường đau nhức ở giữa 2 lông mày, đau một bên ở phía trên ổ mắt, cơn đau thường tăng dần và đau đỉnh điểm giữa trưa. Trong cơn đau, bệnh nhân có thể chảy nước mắt, nước mũi, chảy mủ…
• Chảy dịch mũi: Người bị viêm xoang trán ngoài triệu chứng đau đầu còn hay bị chảy dịch mũi. Dịch thường đặc, có màu vàng, nâu hoặc xanh, có mũi tanh hoặc hôi.
• Chóng mặt, mệt mỏi, suy nhược cơ thể: Đau đầu thường xuyên dễ gây ra chóng mặt, mất ngủ, suy nhược… Chảy dịch mũi nhiều dẫn đến mất nước, cũng gây ra hiện tượng chóng mặt.

Lưu ý:

Người bệnh cần phân biệt triệu chứng viêm xoang với bệnh viêm mũi dị ứng. Bệnh viêm mũi dị ứng thường gây ra các triệu chứng ngứa mũi, hắt hơi liên tục thành tràng dài vào buổi sáng hoặc buổi tối, dịch mũi có màu trong suốt, không màu và nghẹt mũi.

Biến chứng của viêm mũi xoang

Viêm mũi xoang thường không tự khỏi và diễn biến thành viêm mũi xoang mạn hoặc gây các biến chứng của viêm mũi xoang nếu không được điều trị. Một số biến chứng của viêm mũi xoang có thể gặp:

• Biến chứng mắt: Viêm kết mạc, viêm bờ mi, áp xe tuyến lệ, viêm tấy tổ chức liên kết hốc mắt, viêm thị thần kinh hậu nhãn cầu.
• Biến chứng tai: Viêm tai giữa thường do dịch mũi xoang đi qua vòi tai vào tai giữa.
• Biến chứng hô hấp: Viêm phế quản, giãn phế nang không hồi phục.
• Biến chứng xương: Cốt tủy viêm xương hàm trên, xương thái dương.
• Biến chứng nội sọ: Viêm tắc tĩnh mạch xoang hang, viêm màng não, áp xe não (hiếm gặp).

Ngoài ra, còn có thể gặp một số biến chứng như viêm thận, viêm khớp...