Những điều cần biết khi dùng thuốc qua đường tiêu hóa
Hiện nay, nhiều người cho rằng: phái tiêm thuốc mới chóng khỏi bệnh. Tiêm thuốc, truyền nước biển như là “mode” trong chữa bệnh. Điều này không phù hợp với thực tế, thậm chí bệnh nhân dễ bị tai biến do thuốc gây ra.
Dùng thuốc qua đường tiêu hóa không những có tác dụng điều trị các bệnh mãn tính mà còn có khả năng cấp cứu mà không cần tiêm. Vì vậy, chúng ta nên biết những điều cần biết về cách dùng thuốc qua đường tiêu hóa.
Các đường vào của thuốc qua cơ quan tiêu hóa
Cơ quan tiêu hóa gồm 2 phần, tạng rỗng bắt đầu từ miệng qua thực quản, dạ dày, ruột non, ruột già, đến hậu môn; tạng đặc gồm gan, lách, tụy. Thuốc tác động đến từng bộ phận và đường vào cũng liên quan đến nó.
Bệnh ở miệng được 2 chuyên khoa chăm sóc: răng hàm mặt và tiêu hóa. Một số thuốc có tác dụng ngay tại miệng, do ngấm qua niêm mạc vào máu hoặc tác dụng tại chỗ. Ví dụ, ngậm Adalat dưới lưỡi đế cấp cứu huyết áp cao, ngậm Nitroglycerin để chữa bệnh mạch vành, thuốc bôi Daktarin Oral gel để chữa tua miệng ở trẻ em. Với bệnh thực quản, người ta tiêm thuốc để làm xơ hóa tĩnh mạch trong bệnh giãn tĩnh mạch gây chảy máu, hoặc bơm qua ống thông khi bệnh nhân không ăn uống được.
Đến dạ dày, nhiều thuốc được dùng là các thuốc có tác dụng tại chỗ, làm băng niêm mạc như Bismuth, thuốc trung hòa axít như Mylauta, Phosphalugel, các thuốc kháng sinh tiêu diệt vi trùng như Gastrostat.
Ruột non cũng là nơi thuốc ngấm qua thành ruột vào máu để chữa nhiều bệnh khác, và có tác dụng toàn thân. Một số thuốc lưu giữ chủ yếu ở ruột, rất ít ngấm qua niêm mạc, để chữa bệnh trong ruột như: Fugacar làm liệt hệ thần kinh của giun, Neomycin dùng trong hôn mê gan.
Ruột già ít có khả năng tiêu hóa, nhưng khi bị bệnh thuốc tác dụng ớ đây là chính. Đế chữa táo bón, thầy thuốc dùng Igol từ thảo mộc, để tăng khối lượng phân. Duphalac là thuốc nhuận tràng rất tốt, dùng cho mọi đối tượng người già, trẻ em, bệnh nhân tiểu đường. Nó là một trong các thuốc chính để chữa hôn mê gan.
Người ta dùng thuốc qua đường trực tràng Dafalgan cho người lớn, trẻ em, để hạ sốt, giảm đau. Các thuốc chữa trĩ có nhiều loại đặt cũng có tác dụng tốt. Đặc biệt, khi tré em, người lớn uống thuốc mà hay để bị nôn mất thuốc, nhà sản xuất đã chế ra loại Compazine đặt hậu môn rất tiện lợi để chống nôn. Thuốc mỡ nhu Preparation H, Proctolog cũng rất có tác dụng.
Tại sao phải dùng thuốc qua đường tiêu hóa?
Đây là đường dùng tiện lợi và thông thường nhất, không phải bận rộn tiêm và tiết kiệm chi phí. Người bệnh lại có thể mang theo người để tự sử dụng.
Thuốc tác dụng qua đường uống thường chậm, vì vậy để theo dõi tác dụng ngoài ý muốn, dễ cấp cứu khi ngộ độc. Phương pháp rửa dạ dày để loại trừ thuốc, cũng đã cứu khói nhiều người mới ngộ độc.
Thuốc có thời gian tác dụng lâu dài (thời gian thuốc còn trong cơ thê 1/2) thường được áp dụng cho đường uống Amlodipine, thuốc ức chế canxi thế hệ mới, có thời gian bán hủy 34 - 58 giờ, cho phép uống 1 viên/ngày, vẫn có tác dụng kiểm soát huyết áp rất tốt.
Cũng có loại thuốc không có dạng tiêm, mà chỉ có dạng uống như: Sulfamid chữa đái tháo đường tuýp 2. Thuốc có thời gian bán hủy tác dụng ngắn như Daonil rất phù hợp cho người lớn tuổi, vì dễ theo dõi và tránh được tác dụng ngoại ý: hạ đường huyết.
Thuốc qua đường uống là phương tiện chính để chữa các bệnh mạn tính, đòi hỏi phải uống dài ngày như thuốc dạ dày, viêm gan mạn, lao phổi. Như vậy, thuốc qua đường tiêu hóa có thế sử dụng với các loại tác dụng khác nhau, từ cấp cứu đến kéo dài cả ngày đêm.
Với người có tuổi nên dùng thuốc theo đường uống là an toàn nhất. Nếu chưa cần tiêm, chí cần uống cũng chữa khỏi bệnh, thì chọn thuốc uống là thích hợp. Thuốc uống đã tránh được nhiều tai biến hơn thuốc tiêm, vì vậy chọn cách dùng thuốc hết sức quan trọng cho người mắc nhiều bệnh.
Một số thuốc dùng phụ thuộc bữa ăn, vì vậy thuốc uống có liên quan mật thiết. Thuốc trị tiểu đường thường được uống trước khi ăn, để nồng độ cao nhất gặp đường huyết cao nhất. Thuốc Prepulsid chữa chứng trào ngược thực quản, thuốc dạ dày Tagamet, Zantac uống trước khi ăn có tác dụng ngăn ngừa tiết axít. Thuốc kháng sinh uống sau ăn để giảm tác dụng phụ. Aspirin, các thuốc chữa khớp, giảm đau uống sau ăn cũng để giảm nguy cơ đau dạ dày và xuất huyết tiêu hóa.
Thuốc chữa bệnh tiêu hóa phái qua đường tiêu hóa hoặc tác dụng tại chỗ nơi bị bệnh. Thuốc ngậm, nhai, thuốc uống, thụt giữ, thuốc đạn, có tác dụng khác nhau tùy cách dùng.
Các phương pháp dùng thuốc
1. Ngậm và nhai thuốc
Đê có tác dụng tức thời hoặc đế thuốc có tác dụng tại khoang miệng, hầu họng, thì dạng thuốc ngậm thường được sử dụng. Ngậm dưới lưỡi: Adalat, Nitroglycerin có tác dụng sau vài phút, có giá trị cấp cứu huyết áp cao, bệnh mạch vành. Một số thuốc tai mũi họng, viêm đường hô hấp trên, khi ngậm trong miệng cũng có tác dụng tại chỗ chống viêm. Thuốc nhai có tác dụng sớm từ miệng, và kéo dài theo ống tiêu hóa, ví dụ Gaviscon có tác dụng chữa chứng khó tiêu. Có loại thuốc uống không được nhai là loại thông thường có vỏ bọc như viên nhộng. Một số ít thuốc hạ sốt giảm đau, nếu nhai có thê hỏng niêm mạc miệng lưỡi.
2. Loại uống
Đế phát huy tác dụng tại dạ dày có các loại thuốc trung hòa axít; Maalox, Phosphalugel, Gelusil. Đế tác dụng tại ruột không bị đau dạ dày, xuất huyết tiêu hóa thì gồm các thuốc có vỏ bọc để khỏi bị dịch axít phá hủy. Ví dụ, Aspirin - pH8 có vỏ bọc để giảm tác dụng phụ tại dạ dày. Subtilis, Ultra levure có tác dụng quân bình vi khuẩn chỉ trong đường ruột. Thuốc nhuận tràng có tác dụng hút nước, tăng khối lượng phân, tăng nhu động ruột đều phải qua đường uống như; (fuctin, Vichchy, Boldolaxin, Duphalac, Bisacodyl, Igol...).
Thuốc uống chữa hầu hết các bệnh ngoài đường tiêu hóa, nhưng lại chuyển hóa nhiều ở gan, và cũng có những thuốc gây độc cho gan như: thuốc chống lao, Paracetamol liều cao kéo dài, Tagamet, nên phải được chú ý hoặc giảm liều.
Thuốc bơm qua ống thông
Khi bệnh nhân bị hôn mê hoặc không ăn uống được thì phải bơm thuốc qua ống thông mũi, miệng. Thuốc sẽ được tán nhỏ hoặc ở dạng nước. Khi chảy máu dạ dày, bệnh nhân sẽ được rửa sạch dịch và máu, rồi thầy thuốc bơm Phosphalugel liều cao để cấp cứu.
Thụt giữ và bơm thuốc vào đại tràng
Thuốc được thụt giữ đê chữa bệnh đại tràng gồm: Smecta, Pilatov nhau, Salazopyrin. Thực phẩm giàu chất dinh dưỡng cũng được thụt giữ đế nuôi dưỡng bệnh nhân không ăn uống được. Các loại thuốc kèm, thuốc mỡ, cũng được bơm vào hậu môn để chữa bệnh trĩ, bệnh hậu môn trực tràng.
Thuốc đạn đặt hậu môn không những chữa được bệnh trĩ, mà còn chữa được các bệnh nôn ói, hạ sốt, thấp khớp, chống dị ứng, giảm đau.
Những điều cần biết
1. Phải theo sự chỉ dẫn của nhà sản xuất và dặn dò của thầy thuốc.
Giấy hướng dẫn sử dụng thuốc trong hộp thường được ghi: thuốc uống không được nhai, cần tránh trẻ em, phải theo sự hướng dẫn của bác sĩ, nếu tăng liều phái hỏi ý kiến bác sĩ, thuốc uống sau khi ăn hoặc trước khi ăn, không được dùng khi lái xe hoặc làm việc trên cao…
Bạn nên đọc lời dặn dò này trước khi dùng ở mục “Chú ý” hoặc “Thận trọng khi dùng thuốc”. Nếu bác sĩ, người bán thuốc lỡ quên dặn dò, bạn nên hỏi lại.
2. Nếu dùng thuốc uống, thuốc ngậm, thuốc đặt, thuốc bơm có tác dụng chữa khỏi bệnh, thì không nên đòi hỏi “tiêm cho khỏe”, “tiêm cho mau lành bệnh”. Hiện nay, nhiều người thích tiêm thuốc như một mode trong chữa bệnh.
3. Dùng càng ít thuốc mà chữa khỏi bệnh thì càng tốt, vì dùng nhiều thuốc một lúc, một ngày dễ bị phản ứng qua lại lẫn nhau không lường hết được. Các tác dụng ngoại ý cũng không biết do thuốc nào gây ra.
4. Cùng một thứ thuốc, nếu cách dùng khác nhau sẽ có tác dụng khác nhau. Ví dụ, Sorbitol uống 2 gói trước ăn sáng có tác dụng nhuận tràng. Nếu uống 2 gói chia 2 lần cách xa nhau có tác dụng chữa bệnh gan mà ít tác dụng nhuận tràng. Adalat nhỏ dưới lưỡi có tác dụng cấp cứu, nhưng nếu uống sẽ có tác dụng kéo dài hơn kiểm soát huyết áp.
Cùng một thứ thuốc nhưng nhà sản xuất khác nhau sẽ có tác dụng khác. Ví dụ, Losec có cùng tên hóa học Omeprazole với hãng khác, nhưng tác dụng chữa lành ổ loét dạ dày tá tràng cao, tác dụng giảm đau tốt.
5. Nếu biết thời gian bán hủy, tác dụng dài hay ngắn của thuốc, bạn sẽ nhận được tác dụng tối ưu và tránh được tác dụng không mong muốn, các tai biến xảy ra. Đặc biệt, nếu uống nhiều thuốc hiệp đồng tác dụng, dài ngày dễ bị ngộ độc.
6. Nếu có phản ứng bất thường, dị ứng ngay cả liều điều trị thông thường, với thuốc loại cùng tên nhưng khác hãng bị khó chịu phải báo ngay cho bác sĩ. Các mẫu, vỏ thuốc đã uống phải được giữ lại nhất là khi ngộ độc để bác sĩ theo dõi và giải độc.
7. Thuốc dùng cho người có tuổi phải giảm liều, dùng càng ít thuốc càng tốt. Người già thường mắc nhiều bệnh nên thường dùng nhiều thuốc, vì vậy phải chú ý sự tương tác qua lại giữa các thuốc.
8. Thuốc dùng cho trẻ em có dạng và liều lượng riêng biệt, không nên lấy thuốc của người lớn chia nhỏ để dùng cho trẻ em. Nên nhớ “trẻ em không phải là người lớn thu nhỏ lại”. Thuốc dùng cho phụ nữ có thai cũng được chú ý, vì nhiều thuốc gây quái thai và phòng hại cho bào thai.
Thuốc dùng để chữa bệnh, nhưng nếu dùng không đúng có thế mắc thêm bệnh do thuốc gây ra, mà thuốc theo đường uống chiếm số lượng lớn nhất.