Kinh giới rủ
Kinh giới rủ, Chùa dù - Elsholtzia penduliflora W. W. Sm., thuộc họ Hoa môi - Lamiaceae.
Mô tả của cây Kinh giới rủ:
Kinh giới rủ là dạng cây bụi thấp mọc đứng cao 1-1,5m. Thân vuông có lông tơ ngắn và điểm tuyến ở phần non. Lá mọc đối, phiến hình trứng mũi mác, dài 5-15cm, rộng 1,5-4cm, chóp lá nhọn, gốc tròn hay hình tim, mép xẻ răng cưa, mặt trên nhẵn, mặt dưới chỉ có lông trên các gân và các điểm tuyến, gân bên 5-7 đôi; cuống lá dài 5-12mm. Cụm hoa dạng chùm ở đỉnh cành, dài 5-15 cm, sau khi hoa nở thường rủ xuống phía dưới. Hoa có cuống ngắn; đài hình chuông, có 10 gân dọc. Tràng màu trắng có hai môi, môi trên 2 thuỳ, môi dưới 3 thuỳ. Nhị 4, hơi thò ra ngoài, 2 nhị dưới dài hơn hai nhị phía trên. Bầu nhẵn. Quả hình trứng, màu đen nhánh.
Sinh thái của cây Kinh giới rủ:
Cây kinh giới rủ ưa sáng và ẩm, mọc trên các bãi hoang và ven đường vùng núi, ở độ cao từ 1000m trở lên.
Ra hoa tháng 9-10, có quả tháng 11-12.
Phân bố của cây Kinh giới rủ:
Kinh giới rủ phân bố ở Lai Châu, Lào Cai. Còn có ở Trung Quốc.
Bộ phận dùng của cây Kinh giới rủ:
Toàn cây Kinh giới rủ - Herba Elsholtziae Penduliflorae.
Người ta thu hái toàn cây, từ tháng 7-8 cho đến khi cây tàn lụi vào tháng 11-12, mang về phơi khô dùng làm thuốc hoặc cất lấy tinh dầu.
Thành phần hoá học của cây Kinh giới rủ:
Cây kinh giới rủ có tinh dầu, hạt có dầu béo.
Tính vị, tác dụng của cây Kinh giới rủ:
Chùa dù có vị cay đắng, mùi thơm, tính ấm; có tác dụng khư phong tán hàn, giải nhiệt, chỉ thống.
Công dụng làm thuốc của cây Kinh giới rủ:
Trong nhân dân, cây Chùa dù được dùng làm thuốc chữa cảm cúm, sốt, ho, tiểu tiện khó do bị viêm, tiểu tiện ra máu. Ngày dùng 10-15g cây khô, dạng thuốc sắc hay hãm. Có thể dùng cây tươi để xông chữa cảm cúm, hoặc dùng cây tươi giã nát đắp hay xoa bóp chỗ đau khi trẻ em ho hay sốt. Cũng có thể sử dụng tinh dầu để thay thế và dùng chữa các chứng đau và tiêu chảy. Rễ Chùa dù được dùng để trị sốt rét; ngày dùng 8-10g dạng thuốc sắc.
Ở Trung Quốc, cây Kinh giới rủ dùng trị bệnh nhiệt thán (thán thư) và ngoại thương cảm nhiễm. Còn ở Vân Nam, toàn cây Kinh giới rủ dùng trị sốt rét, bệnh cúm, cảm mạo, viêm họng, viêm amygdal.
Liều dùng 12-15g, dạng thuốc sắc, dùng ngoài giã cây tươi đắp, bôi.
Ghi chú: Với tên Chùa dù, sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam ghi tên cả hai loài Elsholtzia pendulifblora và E. blanda với tên chính là E. blanda. Trong Từ điển cây thuốc Việt Nam, chúng tôi ghi Chùa dù với tên E. blanda. Nay đối chiếu với Thực vật chí Việt Nam tập 2 và đối chiếu với công dụng thì Chùa dù có tên trên đây cùng Kinh giới rủ.