Chức năng điều hành của não và Rối loạn chức năng điều hành của não

Chức năng điều hành của não là gì?

Chức năng điều hành của não giúp bạn hoàn thành công việc. Những kỹ năng này được kiểm soát bởi một khu vực của não gọi là thùy trán.

Chức năng điều hành của não giúp bạn:

• Quản lý thời gian.
• Chú ý.
• Chuyển trọng tâm.
• Lập kế hoạch và tổ chức.
• Ghi nhớ chi tiết.
• Tránh nói hoặc làm sai.
• Làm những việc dựa trên kinh nghiệm của bạn.
• Đa nhiệm (thực hiện đồng thời nhiều việc trong một khoảng thời gian nhất định).

Nhưng khi chức năng điều hành của não không hoạt động như bình thường, hành vi sẽ ít được kiểm soát hơn. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng:

• Đi làm hoặc đi học.
• Làm những việc độc lập.
• Duy trì mối quan hệ.

Các loại chức năng điều hành của não

Chức năng điều hành của não có thể được chia thành hai nhóm:

• Tổ chức:

  Thu thập thông tin và cấu trúc để đánh giá.

• Điều khiển:

  Kiểm soát môi trường xung quanh và thay đổi hành vi để đáp ứng với nó.

Ví dụ, bạn nhìn thấy một miếng bánh sô cô la tại nhà hàng và chúng có thể rất hấp dẫn. Đây là nơi chức năng điều hành của não có thể bị gián đoạn. Phần tổ chức nhắc nhở bạn rằng miếng bánh có khả năng chứa hàng trăm calo. Còn phần điều khiển cho bạn biết rằng ăn bánh sẽ làm bạn tăng cân, làm sai với các quy định mà bản thân đã đề ra, lúc đó bạn sẽ tự nhủ "hãy ăn ít đường hoặc giảm cân".

Rối loạn chức năng điều hành của não là gì?

Cho đến nay, có rất nhiều triệu chứng ADHD được biết đến là vấn đề do chức năng điều hành của não gây ra. Thực tế ADHD là một tình trạng mà bác sĩ có thể chẩn đoán, và bạn có thể nghe thấy bác sĩ sử dụng thuật ngữ rối loạn chức năng điều hành của não, thì đây không phải là một tình trạng y tế thực sự. Mà đó chỉ là một điểm yếu trong hệ thống tự quản lý bộ não của bạn, đặc biệt là các kỹ năng giúp bạn:

• Chú ý.
• Ghi nhớ nhiều điều.
• Tổ chức công việc.
• Quản lý thời gian.
• Suy nghĩ sáng tạo.

Điều gì gây ra vấn đề chức năng điều hành của não?

Một số người được sinh ra với chức năng điều hành của não yếu. Đối với những người bị ADHD, trầm cảm hoặc khuyết tật học tập thường gặp vấn đề với những kỹ năng này. Ngoài ra, một chấn thương ở phía trước của não cũng có thể gây hại cho khả năng của bạn trong khi làm việc. Bên cạnh đó, những tổn hại do bệnh Alzheimer hoặc đột quỵ cũng có thể gây ra vấn đề tương tự.

Hiện nay, các chuyên gia sẽ dựa vào các bài kiểm tra khác nhau để đo lường các kỹ năng cụ thể liên quan đến chức năng điều hành của não. Các vấn đề được thấy trong các bài kiểm tra này, cho dù không thể dự đoán người lớn hoặc trẻ em sẽ làm tốt như thế nào trong cuộc sống đời thực. Nhưng đôi khi, bác sĩ xem xét chúng và thử những biện pháp khác nhau để cải thiện chức năng điều hành của não (bị yếu).

Làm sao để tôi có thể nhận biết con tôi đang có vấn đề với chức năng điều hành của não?

Một số dấu hiệu cảnh báo sau đây sẽ giúp phụ huynh nhận biết một đứa trẻ có thể gặp phải vấn đề với chức năng điều hành của não bao gồm:

• Lập kế hoạch dự án.
• Dự tính sẽ mất bao nhiêu thời gian để hoàn thành một dự án.
• Kể chuyện (bằng lời nói hoặc bằng văn bản).
• Ghi nhớ.
• Bắt đầu hoạt động hoặc thực hiện bài tập.
• Thay đổi kế hoạch khi tình huống thay đổi.
• Chỉ tập trung vào một nhiệm vụ.
• Ngưng hoạt động khi cha mẹ hoặc bạn bè không hành động như mong đợi.

Vấn đề chức năng điều hành của não được chẩn đoán như thế nào

Hiện nay, vì các vấn đề về chức năng điều hành của não 

không được công nhận là một căn bệnh chính thức

, nên không có bất cứ tiêu chí nào mà bạn có thể sử dụng để chẩn đoán ai đó. Tuy nhiên vẫn có những bài kiểm tra giúp đánh giá chức năng điều hành của não hoạt động tốt như thế nào. Bao gồm các   

• Sự thiếu hụt Barkley trong Thang đo chức năng điều hành (BDEFS - Barkley Deficits in Executive Functioning Scale):

  Cuốn sách này giúp người sàng lọc các vấn đề với các nhiệm vụ chức năng điều hành của não như tổ chức, tự kiềm chế, động lực, kiểm soát cảm xúc và quản lý thời gian. Ngoài ra, cuốn sách này cũng có thể cung cấp thông tin về cách người bệnh hành động trong một khoảng thời gian, trái ngược với các bài kiểm tra khác, chỉ cung cấp thông tin trong thời điểm hiện tại.

• Kiểm kê chức năng điều hành toàn diện (CEFI - Comprehensive Executive Function Inventory):

  Thang đo này đo lường các điểm mạnh và điểm yếu của chức năng điều hành của não ở trẻ em từ 5 đến 18. Phụ huynh, giáo viên và trẻ em từ 12-18 tuổi có thể tham gia đánh giá

• Conners 3 - thang đánh giá của phụ huynh (Conners 3-Parent Rating Scale):

  Điều này đo lường hành vi ở trẻ em từ 6-18 tuổi. Nó giúp xác định các vấn đề học tập trong các môn học cụ thể như đọc, đánh vần, toán và cả về các khái niệm rộng hơn như bộ nhớ. Cha mẹ, giáo viên và trẻ em có thể tham gia đánh giá.

Làm thế nào để quản lý các vấn đề chức năng điều hành của não?

Dưới đây là một số lời khuyên của các chuyên gia y tế như:

• Thực hiện cách tiếp cận từng bước trong công việc.
• Dựa vào các phương tiện trực quan để tổ chức.
• Sử dụng các công cụ như thiết lập thời gian trên máy tính hoặc đồng hồ có báo thức.
• Lập lịch trình, và nhìn vào chúng nhiều lần trong ngày.
• Yêu cầu hướng dẫn bằng văn bản và bằng miệng bất cứ khi nào có thể.
• Lập kế hoạch cho thời gian chuyển tiếp và thay đổi trong các hoạt động.

Để cải thiện quản lý thời gian, người bệnh:

• Tạo danh sách kiểm tra và ước tính mỗi nhiệm vụ thực hiện sẽ mất bao lâu.
• Chia các bài tập dài thành các phần và thiết lập các khung thời gian để hoàn thành từng phần.
• Sử dụng lịch để theo dõi các bài tập dài, ngày thực hiện xong, công việc và hoạt động.
• Viết ngày đáo hạn trên đầu mỗi nhiệm vụ.

Để quản lý không gian tốt hơn và giữ mọi thứ khỏi bị mất, người bệnh:

• Có khu vực làm việc riêng biệt với đầy đủ công cụ cho các hoạt động khác nhau.
• Tổ chức không gian làm việc.
• Dọn dẹp bừa bộn.
• Sắp xếp thời gian hàng tuần để dọn dẹp và ngăn nắp cho không gian làm việc.

Để cải thiện thói quen làm việc, người bệnh cần:

• Tạo một danh sách kiểm tra để có được thông qua các nhiệm vụ. Ví dụ, danh sách kiểm tra của học sinh có thể bao gồm các mục như: Lấy ra bút chì và giấy; ghi tên lên giấy; ghi ngày vào giấy; đọc hướng dẫn; v.v...
• Gặp gỡ giáo viên hoặc người giám sát thường xuyên để xem xét công việc và khắc phục sự cố.
• Ngoài ra còn có huấn luyện viên chức năng điều hành của não hoặc gia sư có thể giúp người bệnh làm nhạy bén hơn cách họ lập kế hoạch và thực hiện các nhiệm vụ.