Bí kỳ nam
Bí kỳ nam, Trái bí kỳ nam, Kỳ nam kiến - Hydnophytum formicarum Jack, thuộc họ Cà phê - Rubiaceae.
Mô tả Bí kỳ nam:
Bí kỳ nam là dạng cây nhỏ sống bám trên cành cây gỗ cao. Thân phình thành củ lớn, mặt ngoài sần sùi do kiến cộng sinh xoi nhiều lỗ như lỗ tổ ong làm nơi cư trú. Từ thân phình có nhiều nhánh mang lá và hoa. Lá mọc đối, phiến dày, nhẵn bóng, mép nguyên, hình bầu dục, dài 6-10cm, rộng 2,5-6cm; gân bên 8-10 đôi; lá kèm sớm rụng. Hoa không cuống, tập hợp 4-5 cái ở nách lá, màu trắng. Hoa mẫu 4. Bầu 2 ô. Quả hạch nhỏ, hình thuôn, khi chín màu da cam hay đỏ, dài 1-1,5cm; hạt 1, thuôn, dài 4-5mm.
Sinh thái Bí kỳ nam:
Bí kỳ nam gặp trong rừng ẩm thường xanh, rừng thứ sinh. Ra hoa tháng 5-6, có quả tháng 12 đến tháng 1 năm sau.
Phân bố Bí kỳ nam:
Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đồng Nai, Lâm Đồng. Còn có ở Ấn Độ, Malaixia, Inđônêxia.
Bộ phận dùng của Bí kỳ nam:
Phần thân Bí kỳ nam phình thành củ to do kiến đục làm tổ, tạo thành hốc, lỗ - Caulis Hydnophyti.
Thu hái thân, thái mỏng, phơi đến gần khô thì phơi tiếp trong râm. Khi dùng, đem thuốc tẩm qua nước đang sôi, rồi sao vàng.
Tính vị, tác dụng của Bí kỳ nam:
Bí kỳ nam có tác dụng lợi tiểu, tiêu viêm, kháng sinh, sát trùng.
Công dụng làm thuốc của Bí kỳ nam:
Bí kỳ nam thường dùng chữa: 1. Viêm gan, đau gan, vàng da; 2. Đau nhức gân xương,bong gân, thấp khớp; 3. Đau bụng, tiêu chảy. Liều dùng 6-12g, sắc uống hoặc nấu cao uống.
Đơn thuốc của Bí kỳ nam:
1. Viêm gan, đau gan, vàng da: Bí kỳ nam 80g, Hạ khô thảo, Chó dẻ, Hậu phác nam, mỗi vị 20g sắc uống. Hoặc Bí kỳ nam 40g, Thảo quyết minh 10g, Actisô 20g, Nhân trần 15g; cho 500ml nước vào sắc còn 100ml, chia 2 lần uống trước 2 bữa ăn khoảng 1 giờ. Uống liên tục 10-15 ngày.
Đau nhức gân xương, bong gân, thấp khớp: Bí kỳ nam 40g, phối hợp với Bổ cốt toái 30g, rễ Trứng cuốc, rễ Trinh nữ, mỗi vị 20g, hoặc Ngũ gia bì 30g, rễ Vú bò, Xuyên tiêu, mỗi vị 20g, sắc uống hoặc ngâm rượu 30-40 độ (350g thuốc trong 1 lít rượu); ngày dùng 2 lần trước bữa ăn.
2. Đau bụng: sắc 60g thuốc Bí kỳ nam cho thật đặc, lấy 1/2 chén nước thuốc, chia 2 lần uống cách nhau 1 giờ.