Bệnh tim và đột tử tim mạch

Đột tử tim mạch (SCD: Sudden cardiac death) là một cái chết đột ngột, bất ngờ do thay đổi nhịp tim (ngừng tim đột ngột). Đây là nguyên nhân gây tử vong tự nhiên nhiều nhất ở Mỹ, gây ra khoảng 325.000 ca tử vong ở người trưởng thành ở Mỹ mỗi năm. Hiện tại SCD chịu trách nhiệm cho một nửa số ca tử vong do bệnh tim.

Đột tử tim mạch khác với cơn đau tim như thế nào?

Ngừng tim đột ngột không phải là một cơn đau tim (nhồi máu cơ tim - myocardial infarction) nhưng có thể xảy ra trong một cơn đau tim. Thông thường các cơn đau tim xảy ra khi có sự tắc nghẽn trong một hoặc nhiều động mạch đến tim, ngăn không cho tim nhận đủ máu giàu oxy. Nhưng nếu oxy trong máu không thể đến cơ tim, tim sẽ bị tổn thương.

Ngược lại, ngừng tim đột ngột (sudden cardiac arrest) xảy ra khi hệ thống điện đến tim bị trục trặc và đột nhiên trở nên rất bất thường. Khi đó tim đập nhanh một cách nguy hiểm. Tâm thất có thể rung vì bị kích động hoặc rung (rung tâm thất), và máu không được đưa đến cơ thể. Trong vài phút đầu tiên, mối quan tâm lớn nhất là lưu lượng máu đến não sẽ bị giảm mạnh đến mức một người sẽ mất ý thức. Sau đó cái chết sẽ diễn ra trừ khi điều trị khẩn cấp được bắt đầu ngay lập tức.

Điều trị khẩn cấp bao gồm hồi sức tim phổi (CPR: Cardiopulmonary resuscitation) và máy sốc tim (defibrillation). Trong đó CPR là một kỹ thuật thủ công bằng cách sử dụng ấn lặp đi lặp lại vào ngực và hít vào đường thở của người bệnh giữ đủ oxy và máu chảy đến não cho đến khi nhịp tim bình thường hoặc được phục hồi bằng một cú sốc điện đến ngực, thủ thuật này còn gọi là máy sốc điện. Hiện nay các đội cấp cứu sử dụng máy sốc điện cầm tay và thường xuyên có máy khử rung công cộng (AED:Automated External Defibrillator, máy sốc tim ngoài tự động) tại các địa điểm công cộng dành cho những người quan sát thấy trường hợp bị ngừng tim.

Các triệu chứng của ngừng tim đột ngột là gì?

Một số người có thể gặp các triệu chứng ngừng tim đột ngột, chẳng hạn như nhịp tim nhanh hoặc cảm thấy chóng mặt, đây là một cảnh báo cho mọi người biết rằng họ đang một vấn đề nhịp tim nguy hiểm tiềm tàng đã bắt đầu. Tuy nhiên, trong hơn một nửa các trường hợp, ngừng tim đột ngột xảy ra mà không có triệu chứng trước đó.

Nguyên nhân gây đột tử tim mạch?

Hầu hết các trường hợp tử vong đột ngột do tim đều có nhịp tim bất thường được gọi là rối loạn nhịp tim. Hiện tại một dạng của rối loạn nhịp tim đe dọa tính mạng phổ biến nhất là rung tâm thất, đây là một tình trạng thất thường, vô tổ chức của các xung từ tâm thất (buồng dưới của tim). Khi điều này xảy ra, tim không thể bơm máu và cái chết sẽ xảy ra trong vòng vài phút, nếu không được điều trị.

Các yếu tố nguy cơ của việc ngừng tim đột ngột là gì?

Cho đến nay có nhiều yếu tố rủi ro có thể làm tăng nguy cơ ngừng tim đột ngột (Sudden cardiac arrest) và đột tử tim mạch (SCD: Sudden cardiac death), bao gồm các yếu tố sau:

• Các cơn đau tim trước đó gây tổn thương trên diện rộng (75% trường hợp SCD được liên kết với cơn đau tim trước đó).
• Nguy cơ SCD của một người cao hơn trong 6 tháng đầu sau cơn đau tim.
• Bệnh động mạch vành (80% trường hợp SCD có liên quan đến bệnh này).
• Các yếu tố nguy cơ của bệnh động mạch vành bao gồm hút thuốc, tăng huyết áp, tiền sử gia đình mắc bệnh tim và cholesterol cao.

Các yếu tố nguy cơ khác của ngừng tim đột ngột bao gồm:

• Phân suất tống máu (Ejection fraction), một thước đo lượng máu tâm thất trái bơm ra với mỗi cơn co thắt - dưới 40%, đặc biệt là kết hợp với nhịp nhanh thất.
• Đã từng xảy ra ngừng tim đột ngột.
• Tiền sử gia đình bị ngừng tim đột ngột hoặc SCD.
• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình có nhịp tim bất thường nhất định, bao gồm hội chứng QT dài hoặc ngắn, hội chứng Wolff-Parkinson-White, nhịp tim cực thấp hoặc Block nhĩ thất.
• Nhịp tim nhanh hoặc rung tâm thất sau một cơn đau tim.
• Tiền sử dị tật tim bẩm sinh hoặc bất thường mạch máu.
• Lịch sử ngất (tình trạng ngất xỉu không rõ nguyên nhân).
• Suy tim: đây là tình trạng sức bơm của tim yếu hơn bình thường. Thông thường bệnh nhân bị suy tim có nguy cơ cao gấp 6 đến 9 lần (so với bệnh nhân nói chung bị rối loạn nhịp thất) có thể dẫn đến ngừng tim đột ngột.
• Bệnh cơ tim phì đại: cơ tim dày lên đặc biệt ảnh hưởng đến tâm thất.
• Những thay đổi đáng kể về nồng độ kali và magiê trong máu (ví dụ từ việc sử dụng thuốc lợi tiểu), ngay cả khi không có bệnh tim tiềm ẩn.
• Béo phì.
• Bệnh tiểu đường.
• Lạm dụng thuốc kích thích.
• Dùng thuốc "loạn nhịp tim" có thể làm tăng nguy cơ rối loạn nhịp tim, đe dọa tính mạng.

Đột tử tim mạch có thể được ngăn chặn?

Nếu bạn có bất kỳ yếu tố nguy cơ nào gây ra đột tử do tim (được liệt kê ở trên), điều quan trọng là bạn phải nói chuyện với bác sĩ về các bước có thể để giảm nguy cơ.

Ngoài ra hãy giữ các cuộc hẹn theo dõi thường xuyên với bác sĩ của bạn, thực hiện một số thay đổi lối sống, dùng thuốc theo quy định và có các thủ tục can thiệp hoặc phẫu thuật (theo khuyến cáo) là những cách bạn có thể giảm nguy cơ.

Chăm sóc theo dõi với bác sĩ của bạn:

Bác sĩ sẽ cho bạn biết tần suất bạn cần phải tái khám. Ngoài ra để ngăn chặn các đợt ngừng tim đột ngột trong tương lai, bác sĩ sẽ thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán để xác định nguyên nhân gây ra vấn đề này. Khi đó các xét nghiệm có thể bao gồm điện tâm đồ (ECG hoặc EKG), điện tâm đồ lưu động, siêu âm tim, đặt ống thông tim và nghiên cứu điện sinh lý.

Phân suất tống máu (EF- Ejection Fraction):

EF là phép đo tỷ lệ phần trăm của máu được bơm (đẩy ra) khỏi tim với mỗi nhịp. Hiện tại bạn có thể đo EF tại phòng mạch của bác sĩ khi siêu âm tim hoặc trong các xét nghiệm khác như quét phóng xạ hạt nhân tim (MUGA - Multiple gated acquisition), đặt ống thông tim, kiểm tra gắng sức hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI: Magnetic resonance imaging) của tim. Thông thường chỉ số EF của tim khỏe mạnh dao động từ 55% đến 75%. Trong đó EF của bạn có thể lên xuống, dựa trên tình trạng tim và hiệu quả của các liệu pháp đã được kê đơn. Nhưng nếu bạn bị bệnh tim, điều quan trọng là phải đo EF từ ban đầu, và sau đó khi cần thực hiện lại, chúng sẽ dựa trên những thay đổi trong tình trạng của bạn. Vì vậy hỏi bác sĩ về tần suất bạn nên kiểm tra EF.

Giảm các yếu tố nguy cơ của bạn:

Nếu bạn bị bệnh động mạch vành và ngay cả khi bạn không hoặc có một số thay đổi lối sống, bạn có thể thực hiện chúng ngay để giảm nguy cơ bị ngừng tim đột ngột. Những thay đổi lối sống bao gồm:

• Bỏ hút thuốc.
• Giảm cân.
• Tập thể dục thường xuyên.
• Theo chế độ ăn uống lành mạnh cho tim.
• Quản lý bệnh tiểu đường.
• Kiểm soát các tình trạng sức khỏe khác bao gồm huyết áp cao và cholesterol.

Tuy nhiên nếu bạn có thắc mắc hoặc không chắc chắn về cách thực hiện những thay đổi này, hãy nói chuyện với bác sĩ. Ngoài ra bệnh nhân và gia đình nên biết các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh động mạch vành cũng như các bước cần thực hiện nếu có triệu chứng.

Thuốc:

Để giúp giảm nguy cơ ngừng tim đột ngột, các bác sĩ có thể kê đơn thuốc cho những người bị đau tim hoặc suy tim hay rối loạn nhịp tim như nhịp tim không đều. Thông thường những loại thuốc này có thể bao gồm thuốc ức chế ACE, thuốc chẹn beta, thuốc chẹn canxi và thuốc chống loạn nhịp khác. Đối với bệnh nhân bị cholesterol cao và bệnh động mạch vành, thuốc statin có thể được kê đơn.

Đối với thuốc được kê đơn, bác sĩ sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn cụ thể hơn. Điều quan trọng là bạn phải biết tên thuốc và bất kỳ hướng dẫn nào bạn cần tuân theo khi dùng thuốc. Và nếu bạn có bất kỳ câu hỏi, hãy chắc chắn hỏi bác sĩ hoặc dược sĩ của bạn.

Máy khử rung tim cấy ghép (ICD - Implantable Cardioverter defibrillator):

Đối với những người có yếu tố nguy cơ khiến họ có nguy cơ tử vong do tim đột ngột, một ICD có thể được đưa vào như một phương pháp điều trị dự phòng. Đây là một máy nhỏ tương tự như máy tạo nhịp tim được thiết kế để điều chỉnh rối loạn nhịp tim. Ngoài ra nó còn phát hiện và sau đó là điều chỉnh nhịp tim nhanh. Thông thường các ICD liên tục theo dõi nhịp tim. Khi phát hiện nhịp tim rất nhanh hoặc chậm, nó sẽ cung cấp năng lượng (một cú sốc nhỏ nhưng mạnh mẽ) đến cơ tim để khiến tim đập lại theo nhịp bình thường. Bên cạnh đó ICD cũng ghi lại dữ liệu của từng nhịp tim bất thường, có thể được bác sĩ xem bằng máy đặc biệt được lưu giữ tại bệnh viện.

Cho đến nay ICD có thể được sử dụng ở những bệnh nhân sống sót sau khi bị ngừng tim đột ngột và cần theo dõi nhịp tim liên tục. Không những thế nó cũng có thể được kết hợp với một máy điều hòa nhịp tim để điều trị các nhịp tim bất thường tiềm ẩn khác.

Thủ tục can thiệp hoặc phẫu thuật:

Đối với bệnh nhân mắc bệnh mạch vành, một thủ tục can thiệp như nong mạch vành (sửa chữa mạch máu) hoặc phẫu thuật bắc cầu có thể cần thiết để cải thiện lưu lượng máu đến cơ tim và giảm nguy cơ đột tử tim mạch (SCD: Sudden cardiac death). Còn đối với những bệnh nhân mắc các bệnh khác, chẳng hạn như bệnh cơ tim phì đại hoặc khuyết tật tim bẩm sinh, có thể cần một thủ tục can thiệp hoặc phẫu thuật để khắc phục vấn đề. Thông thường các thủ tục khác có thể được sử dụng để điều trị nhịp tim bất thường, bao gồm máy sốc điện và loại bỏ rung nhĩ qua đường ống thông. 

Khi một cơn đau tim xảy ra ở tâm thất trái (buồng bơm dưới bên trái của tim), một vết sẹo hình thành. Sau đó các mô sẹo có thể làm tăng nguy cơ nhịp nhanh thất. Bác sĩ điện sinh lý (bác sĩ chuyên về rối loạn điện của tim) có thể xác định chính xác khu vực gây ra rối loạn nhịp tim. Không những thế bác sĩ điện sinh lý, sẽ làm việc với bác sĩ phẫu thuật của bạn, để xem liệu họ có thể kết hợp cắt bỏ (sử dụng năng lượng điện năng lượng cao để "ngắt kết nối" các quá trình bất thường trong tim) với phẫu thuật tái tạo thất trái (phẫu thuật cắt bỏ vùng nhồi máu hoặc chết của mô tim).

Giáo dục các thành viên gia đình:

Nếu bạn có nguy cơ mắc đột tử tim mạch (SCD: Sudden cardiac death), hãy nói chuyện với các thành viên gia đình để họ hiểu tình trạng của bạn và tầm quan trọng của việc tìm kiếm sự chăm sóc ngay lập tức trong trường hợp khẩn cấp. Bên cạnh đó thành viên gia đình và bạn bè của những người có nguy cơ mắc SCD nên biết cách thực hiện hồi sức tim phổi (Cardiopulmonary resuscitation, viết tắt: CPR). Hiện tại các lớp học hướng dẫn những điều này có sẵn trong hầu hết các cộng đồng.

Có thể điều trị đột tử do tim hay không?

Câu trả lời là có, ngừng tim đột ngột có thể được điều trị và đảo ngược, nhưng hành động khẩn cấp phải diễn ra ngay lập tức. Thông thường tỷ lệ sống có thể lên tới 90% nếu bắt đầu điều trị trong vài phút đầu sau khi bị ngừng tim đột ngột. Sau đó nó sẽ giảm dần khoảng 10% mỗi phút để bắt đầu trị liệu. Đối với những người sống sót có một triển vọng dài hạn tốt hơn.

Tôi nên làm gì nếu chứng kiến ​​cơn đau tim đột ngột?

Nếu bạn chứng kiến ​​ai đó bị ngừng tim đột ngột, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức và bắt đầu hô hấp nhân tạo. Nếu được thực hiện đúng cách, hồi sức tim phổi có thể cứu sống một người, vì chúng giữ cho máu và oxy lưu thông trong cơ thể cho đến khi có sự giúp đỡ.

Nếu có máy khử rung tim ngoài tự động, cơ hội tốt nhất để giải cứu người đó bao gồm sốc điện tim với thiết bị đó. Thời gian sốc điện càng ngắn, cơ hội sống sót của người đó càng lớn. Đây là sự kết hợp giữa hồi sức tim phổi với sốc điện để cứu một người.

Sau khi sốc điện thành công, hầu hết người bệnh đều được yêu cầu chăm sóc tại bệnh viện để điều trị và ngăn ngừa các vấn đề về tim trong tương lai.

Đột tử tim mạch và vận động viên

Đột tử tim mạch (Sudden Cardiac Death - SCD) hiếm khi xảy ra ở các vận động viên, nhưng khi nó xảy ra, nó thường ảnh hưởng đến họ với sự sốc và hoài nghi.

Nguyên nhân:

Nhiều trường hợp SCD có liên quan đến bệnh tim nhưng không được phát hiện. Trong dân số trẻ, SCD thường được gây ra là do dị tật tim bẩm sinh, trong khi ở các vận động viên lớn tuổi (từ 35 tuổi trở lên), nguyên nhân thường liên quan đến bệnh động mạch vành.

Tỷ lệ:

Trong dân số trẻ, hầu hết SCD xảy ra khi chơi các môn thể thao đồng đội. Tình trạng này xảy ra ở khoảng một trong 50.000 vận động viên, và thường xuyên hơn ở nam giới. Đối với những vận động viên lớn tuổi (từ 35 tuổi trở lên), SCD xảy ra thường xuyên hơn trong khi chạy hoặc chạy bộ.

Sàng lọc:

Hiện tại Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ khuyến cáo sàng lọc tim mạch cho các vận động viên tại trường trung học - đại học cũng như bao gồm một đánh giá đầy đủ và cẩn thận về lịch sử cá nhân, gia đình của vận động viên và khám sức khỏe. Bên cạnh đó sàng lọc nên được lặp lại hai năm một lần, với tiền sử thu được mỗi năm. Không những thế điện tâm đồ có thể phát hiện bệnh tim (không có triệu chứng) ở một số người trẻ tuổi. Còn đối với đàn ông từ 40 tuổi trở lên và phụ nữ từ 50 tuổi trở lên cũng nên được kiểm tra kỹ lưỡng cũng như được giáo dục về các yếu tố - triệu chứng của nguy cơ mắc bệnh tim. Ngoài ra họ cũng có thể cần một bài kiểm tra gắng sức từ tập thể dục (dựa trên đánh giá của bác sĩ). Và nếu các vấn đề về tim được xác định hoặc nghi ngờ, cá nhân nên được chuyển đến bác sĩ tim mạch để đánh giá thêm cũng như hướng dẫn điều trị trước khi tham gia thể thao.