Bệnh ngứa
Ngứa, cảm giác buộc người ta phải gãi, là một triệu chứng cơ năng thường gặp ở các bệnh da với nhiều nguyên nhân khác nhau gây nên. Ngứa có thể khu trú hoặc toàn thân. Mỗi ngày, một người có thể gãi nhiều lần với triệu chứng ngừa không liên tục, không có ý thức, không gây cảm giác khó chịu và thường ngứa nhiều hơn về đêm. Đó là ngứa sinh lý.
Ngứa sẽ trở thành bệnh lý khi nó gây ra các tổn thương do gãi hoặc khi nó khiến người bệnh phải tìm đến thầy thuốc.
Nguyên nhân gây nên ngứa có thể ở ngay ngoài da hoặc có thể ở bên trong nội tạng của cơ thể.
Histamin là một hóa chất có sẵn ở các hạt trong tế bào bạch cầu mast hoặc bạch cầu ái kiềm dưới da. Nó liên kết với dây thần kinh qua những thụ thể đặc biệt (H l, H2, H3, H4). Khi bị viêm hay dị ứng, tế bào bạch cầu mast lập tức tiết ra histamin, tạo cảm giác ngứa ngáy và làm vùng da quanh đó bị đỏ lên do tác dụng giãn mạch. Cảm giác này truyền lên não và não lập tức ứng phó bằng cách ra lệnh cho ta phải gãi hoặc cọ sát vào ngay nơi đang ngứa.
Nguyên nhân
Bệnh ngoài da
Các bệnh da thường gặp có các thương tổn cơ bản đặc hiệu kèm theo triệu chứng ngứa:
- Mề đay và chứng vẽ nổi trên da.
- Viêm da cơ địa. Viêm da tiết bã.
- Viêm da dị ứng, viêm da tiếp xúc.
- Nhiễm ký sinh trùng ngoài da: ghẻ ngứa, chí rận.
- Vảy nến: 50% bệnh nhân vảy nến có triệu chứng ngứa.
- Lichen phẳng.
- Bệnh da bọng nước do nguyên nhân tự miễn: triệu chứng ngứa thường gặp và có thể xuất hiện trước các thương tổn mề đay hay bọng nước (trong bệnh Pemphigoid), trước các mụn nước hay bọng nước (trong bệnh viêm da dạng herpes).
- Nấm da, lang ben.
- Ngứa vô căn, lan tỏa với các thương tổn da không đặc hiệu: khám lâm sàng chỉ thấy các tổn thương da do gãi.
Bệnh toàn thân
- Ứ mật: ngửa có thể gặp do ứ mật trong hoặc ngoài gan, kèm theo hoặc không kèm theo vàng da. Thường ngứa dữ dội gây mất ngủ trong những trường hợp vàng da tắc mật do ung thư đường mật hoặc ung thư tụy. Ngứa cũng có thể gặp trong xơ gan mật nguyên phát.
- Suy thận mạn phải thẩm phân lọc máu (suy thận cấp không gây ngứa).
- Bệnh máu ác tính: bệnh tế bào lympho, chứng tăng hồng cầu Vaquez (ngứa tăng khi tiếp xúc với nước, đặc biệt là khi tắm nước nóng), Hodgkin.
- Các bệnh nội tiết và chuyển hóa: tiểu đường, cường giáp (Basedow), suy giáp.
- Thuốc: một số thuốc gây ngứa do tính chất dược lý (như thuốc phiện...) hoặc gián tiếp gây ứ mật. Một số thuốc khác gây ngứa bởi cơ chế “dị ứng”.
- Nhiễm ký sinh trùng: các ký sinh trùng nội sinh di chuyển đến các mô và tăng bạch cầu ái toan (bệnh nang sán, bệnh ấu trùng sán chó, sán lá, bệnh giun lươn, giun đũa, giun xoắn...) có thể gây ngứa, thậm chí có thể phát ban thoáng qua và không đặc hiệu (sẩn mề đay, các thương tổn dạng chàm...).
- Một số bệnh toàn thân khác: thiếu máu, thiếu sắt, thiếu các vitamin, hội chứng cận u, ung thư ...
Bệnh của hệ thống thần kinh trung ương (tổn thương não hoặc tủy) có thể liên quan đến triệu chứng ngứa.
Môi trường
- Các tác nhân kích thích: thực vật, tơ thủy tinh, các chất tẩy rửa...
- Ngứa do nước: thường xuất hiện ngay khi tiếp xúc với nước ở nhiệt độ thông thường và không có bất cứ một biểu hiện nào trên da trừ triệu chứng ngứa.
- Khô da: là một nguyên nhân chủ yếu của triệu chứng ngứa do yếu tố môi trường, đặc biệt hay gặp ở người già.
- Môi trường tự nhiên: sự biến đổi nhiệt độ, ẩm độ.
Ngứa ở một số cơ địa đặc biệt
- Ngứa ở phụ nữ mang thai: có khoảng 14% phụ nữ mang thai thường xuyên bị ngứa, đặc biệt từ tam cá nguyệt thứ 2 trở đi của thai kỳ. Do tình trạng ứ mật trong gan, phụ nữ mang thai có thể bị ngứa toàn thân, ngứa dữ dội, xét nghiệm máu có tăng các transaminase hoặc các muối mật. Ngoài ra ngứa còn do một số bệnh da bọng nước tự miễn đặc hiệu ở phụ nữ mang thai như pemphigoide, phát ban đa dạng...
- Chứng ngứa tuổi già (“lão suy”): rất thường gặp, do một số thay đổi sinh lý liên quan đến sự lão hóa da và do hiện tượng khô da ở người già. Triệu chứng ngứa ở tuổi già có khi gây mất ngủ, nặng hơn có thể gây chứng trầm uất.
- Ngứa ở người nhiễm HIV: thường gặp ở bệnh nhân AIDS. Ngứa có thể đi kèm hoặc không đi kèm với tình trạng phát ban dạng sẩn.