Bất thường đường huyết ở người cao tuổi

Đối với người cao tuổi, những bất thường xảy ra ở bất kỳ một cơ quan nào cũng là những yếu tố nguy cơ ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, thậm chí là tính mạng. Tăng hay giảm đường huyết là một trong những bệnh lý cần được biệt chú ý.

Đường huyết bình thường (đo khi cơ thể nghỉ, xa bữa ăn) là 4,4-6,6 mmol/1. Khi đường huyết nằm ngoài ngưỡng bình thường này được xem là tăng hay hạ. Về già, hệ thống điều hòa đường huyết kém nhạy bén, do vậy dễ dẫn đến triệu chứng tăng hoặc hạ đường huyết. Những biểu hiện bất thường này có thể gây ra những hậu quả xấu cho người cao tuổi.

Tăng đường huyết xảy ra khi nào?

Tình trạng tăng đường huyết ở người cao tuổi (ngoại trừ người có bệnh đái tháo đường) trong hầu hết trường hợp là tạm thời (khi vận động, khi ở trạng thái tâm lý quá phấn khích: Cáu giận, hoảng sợ, bực tức, lo phiền...). Với người cao tuổi, chỉ cần nhớ rằng nếu tình trạng trên kéo dài và xảy ra thường xuyên, có thể làm tiết nhiều adrenalin, gan cạn kiệt glucid - đe dọa chuyển sang hạ đường huyết. Thêm nữa, những trạng thái tâm lý trên còn ảnh hưởng xấu tới tim mạch, huyết áp. Hình thức tập luyện khí công và thiển tô ra có tác dụng tốt.

Trường hợp tăng đường huyết kéo dài gặp trong bệnh đái tháo đường. Ở người cao tuổi, bệnh này không do thiếu insulin mà do các tế bào sử dụng kém hiệu quả chất này, do vậy nói chung những năm đầu tiên chưa cần chữa bằng insulin (như với người trẻ). Hiện đã có rất nhiều loại thuốc chữa, dùng lâu dài, nhưng chọn loại nào thích hợp thì cần được thây thuốc hướng dẫn và bệnh nhân tự theo dõi. Phát hiện sớm bệnh đái tháo đường ở người cao tuổi không dễ, vì đường huyết tăng thường không gây ra triệu chứng mà bệnh được phát hiện do tình cờ.

Do vậy, ở tuổi trên 60 cần nên đo đường huyết định kỳ. Không nên đo trong nước tiểu (vì có đường trong nước tiểu là bệnh đã tiến triển một thời gian dài). Đái tháo đường ở người cao tuổi thường đi liền với các bệnh khác như xơ vữa động mạch vành, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, do vậy những yếu tố này cần được kiểm soát chặt chẽ, người cao tuổi cần có một chế độ ăn uống và tập luyện sau khi đã đi thăm khám và có ý kiến của bác sĩ.

Xử trí đúng khi bị hạ đường huyết

Hạ đường huyết do đột ngột tăng lượng sử dụng, trong khi kho dự trữ đường ở gan không còn dồi dào, hoặc không huy động kịp. Nói chung, gan người lớn tuổi giảm khả năng dự trữ glucid, nhất là khi xa bữa ăn (một số cụ già cần ăn nhiều bữa).

Khi ở trong môi trường lạnh (do đột ngột ra lạnh mà không mặc đủ ấm, hoặc do ở lâu ngoài trời lạnh), người trẻ dễ thích nghỉ, còn người cao tuổi rất dễ hạ đường huyết. Nếu người cao tuổi dùng sức đột ngột mà thiếu sự khởi động cho cơ thể kịp thích nghi, cũng dẫn đến hạ đường huyết. Ví dụ: Đột ngột thực hiện một loạt động tác thể dục tương đối mạnh, hoặc tập khi bụng đói...

Khi có cơn nóng giận kéo dài, không tự kiềm chế được...

Hạ đường huyết do gan giảm dự trữ. Ở người cao tuổi, ngay sau khi ăn, tổng lượng đường ở gan vẫn thấp. Tình trạng này càng rõ nếu mắc các bệnh gan mãn tính (xơ gan, suy gan), đáng chú ý là gan của người nghiện rượu... Nhiều người nghiện từ thời trẻ, dần dần có thói quen uống mà quên ăn. Một dấu hiệu nói lên tình trạng hạ đường huyết ban đêm là ngủ mê mệt, trong giấc mơ thấy mình ăn rất nhiều và ngon lành. Một nguy cơ là dự trữ protein của cơ thể có thể cạn kiệt dần, do biến thành glucose để chống hạ đường huyết. Hậu quả là suy dinh dưỡng (khó phục hồi).

Hạ đường huyết do sử dụng quá mức các biện pháp chữa bệnh đái tháo đường

Có thể do người bệnh sử dụng một chế độ ăn quá nghèo glucid với mục đích tích cực chữa bệnh, phòng biến chứng. Nên nhớ rằng, dù mắc bệnh đái tháo đường, bệnh nhân vẫn phải có một khẩu phần glucid đủ mức cần thiết, chủ yếu là loại glucid nguyên hạt. Tuy nhiên, đa số bệnh nhân đái tháo đường bị hạ đường huyết thường do sử dụng quá mức các thuốc hạ đường huyết (hy vọng kiềm chế bệnh tốt hơn), mà không theo chỉ dẫn của thầy thuốc và không tự theo dõi định kỳ mức đường huyết.

Tế bào não duy nhất chỉ sử dụng glucose làm thức ăn, mà không sử dụng mỡ, protein như mọi tế bào khác. Do vậy, nếu đường huyết hạ đột ngột xuống dưới 4mmol/] sẽ có ngay các triệu chứng thần kinh: Run rẩy, mắt hoa, xây xẩm; nếu giảm tới 3mmol/] sẽ có bủn rủn, choáng váng, vã mồ hôi lạnh, tim đập nhanh, mạch yếu... Nếu còn hạ tiếp sẽ có triệu chứng cứng hàm, lú lẫn, mất hẳn trương lực các cơ (ngã vật), hôn mê. Cùng một mức độ giảm đường huyết, người cao tuổi thường có bệnh cảnh nặng hơn, khó cứu chữa hơn (so với người trẻ). Nếu hạ đường huyết từ từ, thoạt tiên thấy đói cồn cào, bộ máy tiêu hóa co bóp mạnh. Sau đó cũng là run rẩy, mắt hoa, vã mồ hôi lạnh, tứ chi bủn rủn; do diễn biến kéo dài nên cơ thể trẻ đủ thời gian để kịp điều chỉnh (huy động protein); trái lại, sự huy động này ở người cao tuổi tỏ ra chậm chạp và kém hiệu lực, do vậy hậu quả thường nặng nề có thể hôn mê, có thể thiểu lực kéo dài, có thể suy cạn kho protein khó hồi phục.

Trong tình trạng này, người cao tuổi cần ăn ngay các loại glucid dễ hấp thu: Kẹo, bánh ngọt, khẩn cấp hơn có thể dùng nước đường (không dùng đường hóa học), nước trái cây, sữa... Trường hợp khẩn cấp phải truyền glucose vào máu.