Cây náng hoa trắng
Còn gọi là cây lá náng, văn thù lan, hoa náng, chuối nuớc, thập bát học sĩ (Quảng Châu Trung Quốc).
Tên khoa học Crinum asiaticum L. (Crinum toxicarium Roxb.).
Thuộc họ Thuỷ tiên Amaryllidaceae.
A. Mô tả cây
Náng hoa trắng là một loại cỏ, có hành hình đầu, đường kính đạt tới l0cm hay hơn, thuôn dài tới 12cm hay hơn nữa. Lá hình bản dài, nhiều, mọc ở gốc, phiến lá hình mác dàí, mặt trên hõm thành rãnh, mép nguyên, chiều dài l - l,20m, chiều rộng 5 - 10cm. Cụm hoa hình tán, gồm 6-12 hoa màu trắng, to, về chiều có mùi thơm dễ chịu. Tán hoa được mang trên một cán dài 40-60cm, dẹt, đường kính bằng ngón tay, có mo bao bọc dài 8-10cm. Nhị thò ra ngoài. Quả gần hình cầu, đường kính 3-5cm, chỉ có một ngăn và một hạt.
B. Phân bố, thu hái và chế biến
Cây náng mọc hoang ở những nơi ẩm ướt trong khắp nước ta; đôi nơi đem về trồng làm cảnh. Trồng bằng dò. Màu hoa trắng đẹp, thơm về chiều và đêm. Còn thấy mọc ở Ấn Độ, Inđonexya.
Người ta dùng lá và củ để làm thuốc. Thường dùng tươi. Hái về dùng ngay, không phải chế biến gì cả.
C. Thành phần hoá học
Trong cây náng hoa trắng có chất ancaloit gọi là lycorin C16H17N04 có độ chảy 275-2800C. Ngoài ra còn những ancaloit có cấu tạo tương tự. Nghiên cứu thành phần hoá học trong cây náng hoa trắng ở Việt Nam, chúng tôi thấy ancaloit được phân phối cả lá, hoa, dò và quả (Đỗ Tất Lợi, Ngô Văn Thu và Phạm Xuân Cù, 1963).
D. Công dụng và liều dùng
Nhân dân thường dùng lá cây náng hơ nóng đắp và bóp vào những nơi sai gân, bong gân khí ngã. Còn dùng xoa bóp khi bị tê thấp, nhức mỏi. Không thấy dùng để uống.
Nhân dân tỉnh Quảng Châu (Trung Quốc) cũng dùng lá hơ nóng đắp và bóp vào những nơi sưng đau như ở ta, có khi người ta còn sắc với nước để lấy nước sắc rửa trĩ ngoại, có kết quả tốt.
Tại Ấn Độ, người ta hay dùng củ ép lấy nước pha loãng để uống thuốc gây nôn; không gây tẩy và không gây đau đớn. Với liều nhỏ, nó gây buồn nôn và ra mổ hôi. Thường dùng củ tươi giã nát, thêm chừng 4 phần nước vắt lấy nước, rồi cứ vài phút lại uống chừng 8-16g cho đến khi nôn được. Có thể thêm đường cho dể uống. Trè con cũng dùng được. Cần chú ý theo dõi tránh ngộ độc. Người ta còn dùng nước ép củ để nhỏ vào tai ,chữa đau tai.
Chú thích:
Ngoài cày náng hoa trắng nói trên, ở nước ta còn dùng cả cây náng hoa đỏ (Crinum ensifolium Roxb.) cùng họ. Cây giống cây náng hoa trắng, nhưng có hoa màu đỏ tím. Trong lá, hoa, quả và dò cây này chúng tôi cũng thấy có nhiều ancaloit như trong náng hoa trắng (Đỗ Tất Lợi và cộng sự, Góp phần nghiên cứu những cây củ ancaloit ở Việt Nam, Tạp chí y học, 1964).
Cùng một công dụng như náng hoa trắng. Cây náng hoa đỏ cũng được trồng làm cảnh vì dáng cây đẹp. hoa đỏ tím đẹp, mùi thơm mát.