Cây A kê

A kê (Akee) - Blighia sapida Koen., thuộc họ Bồ hòn - Sapindaceae.

Mô tả:

Cây gỗ cao 12-13m, thẳng, có tán lá xòe rộng và các nhánh cứng. Lá to mang 8 lá chét gần như mọc đối, hình bầu dục thuôn dài, dài đến 13cm, rộng 5cm, không lông, màu ô liu tươi lúc khô, gân rất lồi ở mặt dưới. Chùm hoa 1-2 ở nách lá, có lông mịn, cuống hoa dài 1.5cm; lá đài 5; cánh hoa 5 màu trắng, hẹp, có một vẩy to ở gốc; nhị 8; bầu 3 ô có vòi nhụy ngắn. Quả nang dài 7-10 cm hình tam giác, màu vàng hay đỏ tươi, mở thành 3 mảnh; hạt 3, tròn, bóng loáng, mang áo hạt to ở gốc màu trắng, bao đến 1/2 hạt.

Sinh thái:

Cây gỗ nhỏ, được nhập trồng làm cây cảnh.

Phân bố:

Loài của Trung Phi, được trồng ở Đồng Nai.

Bộ phận dùng:

Áo hạt, lá, vỏ và quả - Arillus, Folium et Fructus Blighiae.

Thành phần hóa học:

Áo hạt chứa 69.2% nước, 5% protid, 20% lipid, 4.6% glucid, 1.2% tro, 40% mg% Ca, 16 mg% p, 2.7 mg% Fe. Cuống noãn giữa hạt và áo hạt chứa 2 chất độc mà một chất là hypoglycin A.

Quả chứa những nhân tố làm giảm glucoza huyết thông thường (amino acid cyclopropanoid, hypoglycin A và hypoglycin B) đều là chất độc có thể dùng thay insulin. Tro quả chứa nhiều kalium.

Công dụng:

Áo hạt cứng, có dầu và có mùi vị của hạt dẻ dùng ăn được.

Ở Âu châu, người ta cho đó là một thức ăn giúp làm ngon miệng, khi đem nấu chín trong bơ hoặc nấu với cá biển.

Áo hạt đươc dùng làm thuốc trị lỵ và sốt. Lá (và vỏ) sắc nước uống lợi tiêu hóa, cũng dùng chữa cảm lạnh và chảy mủ. Nhiều bộ phận khác nhau của cây được xem như làm giảm đau, chống độc, chống nôn, cũng là chất độc và kích thích. Được dùng làm thuốc trị viêm kết mạc, phù thũng, đau nữa đầu, đau mắt, viêm tinh hoàn, bệnh phó dậu, lở, u bướu, loét, ghẻ cóc và sốt vàng da.